Αύριο είναι 21 Απριλίου. ΄Ηδη 57 χρόνια από τότε. Μια επέτειος μπορεί να σημαίνει πολλά, μπορεί να μη σημαίνει και τίποτα! Όλα είναι θέμα ιστορίας αλλά και προσωπικής στάσης και ματιάς.
Οι εορτασμοί δεν είναι μόνο οι εκδηλώσεις, οι πανηγυρικοί, τα αφιερώματα, είναι πρωτίστως οι εσωτερικές ροές, οι απελπισμένες βραδιές κι οι αγωνίες, οι ελπίδες τους, οι πεποιθήσεις, το μετάλλευμα που εξορύσσεται!..
Η νύχτα εκείνη ήταν η πρώτη της πενταήμερης εκδρομής. Το πρωί, λίγο πριν τα Γιάννενα μια στρατιωτική περίπολος σταμάτησε το πούλμαν. Ο καθηγητής μας ανακοίνωσε πως έχει γίνει «πραξικόπημα». Ήμουν 16 χρονών. Η εφηβεία μας πήρε τη στροφή της. Καλούσανε την κλάση μας και τίποτα δεν μπορούσε να είναι όπως πριν.
Μπορεί να θεωρήσουμε ως έναν ευτυχή συμβολισμό, πως ακριβώς αύριο, Κυριακή, στο Θέατρο Τέχνης Κάρολος Κουν, της οδού Φρυνίχου, διάλεξαν οι συντελεστές της παράστασης «Τανκ/όλη νύχτα εδώ», να την επαναλάβουν ύστερα από μια σχετικά σύντομη αλλά πολύ πετυχημένη διαδρομή.
Κι αυτό, γιατί είναι ό,τι καλύτερο μπορούσε να επιλεγεί για μια τέτοια επέτειο, τόσο για την υπόμνηση του γεγονότος όσο για την αναμόχλευση των εσωτερικών ροών.
Και πολύ περισσότερο επειδή εστιάζει όχι στο μαύρο της επιβολής, αλλά στην ανθοφορία μιας εξέγερσης.
Εξηγούμαι:
Πρόκειται για μια εξαιρετική παράσταση που έχει στηριχτεί στις αφηγήσεις που καταγράφονται στο βιβλίο του Ιάσονα Χανδρινού «Όλη νύχτα εδώ», τις οποίες έχει μελετήσει και διασκευάσει θεατρικά η ομάδα RMS MATAROA.
Θα παιχτεί το βράδυ της Κυριακής, της επετείου, και μετά πάλι Δευτέρα και Τρίτη, μέχρι το Πάσχα, δηλαδή σύνολο πέντε παραστάσεις.
Το έργο αρχίζει πριν αρχίσει. Τρία παιδιά παίζουν με δίσκους, με εικόνες και με το μικρόφωνο, ρωτώντας: παππού τι έκανες στη χούντα;, όσο ο κόσμος μπαίνει στην αίθουσα.
Ήδη είσαι στη θέση του παππού είτε ανήκεις σε εκείνη την ηλικιακή κατηγορία είτε όχι, γιατί το ερώτημα δεν είναι τι έκανες τότε, αλλά τι κάνεις πάντα, τι κάνεις τώρα, παππού (και εγγονέ)!
Η ερώτηση ανατρέπει την αποστασιοποίηση. Και την επιβάλλει ταυτόχρονα. Πρέπει να απαντήσεις, αν ανήκεις σε αυτή την ηλικιακή κατηγορία που πρέπει να πει τι έκανε στη χούντα. Πρέπει να κρατήσεις τις αποστάσεις αν ήσουν μέρος των συμβάντων ή ανήκεις στους μετά! Κυρίως δεν είναι θέμα συγκίνησης, είναι θέμα γνώσης.
Η παράσταση έχει ήδη ξεκινήσει και αν υπάρχει κάποιος θεατής που ξέρει για το τότε καλείται να μιλήσει. Όχι πρωταγωνιστής, μόνο τι άκουσε, τι είδε, αν πήγε, που πήγε!..
Ο γύρω κόσμος που δεν μπήκε στη ζάλη αλλά κι εκείνοι που τους πήρε η περιδίνηση.
Κι έτσι, κάπως συνεχίζεται, όπου με σπασμένες εικόνες συναρμολογείται το όλον. Το γεγονός καθεαυτό και όσα το περιβάλλουν. Το πραγματικό και ο μύθος!
Άμεση, συναισθηματική και λογική, βαθιά και περιγραφική, εκμεταλλεύτηκε τις ευκαιρίες του θέματος και απέφυγε να παγιδευτεί σε αυτές.
Γι’ αυτά θα πουν περισσότερα οι ειδικοί του θεάτρου (αν ασχοληθούν, που καλά είναι να ασχοληθούν γιατί εδώ παρουσιάζεται μια έκφραση του θεάτρου-ντοκουμέντου σε μια επιτυχημένη και ουσιαστική εκδοχή).
Εμείς είδαμε τρία παιδιά επί σκηνής, που ενώ είναι ηλικιακά τόσο μακριά από τα γεγονότα του 1973, εγγόνια της γενιάς μας, έδωσαν τόση ένταση, τόσο ειλικρινές συναίσθημα, τόση θέρμη που σε παρέσυρε να ζήσεις (ή να ξαναζήσεις) εκείνες τις μέρες.
Ο Παν. Φραντζής που είδαμε μαζί την παράσταση μου έγραψε ένα σχόλιο που κρίνω σκόπιμο να παραθέσω:
«Η συγκίνηση του θεατή που παρακολουθεί ενεργά μία παράσταση είναι άλλης τάξης από τη συγκίνηση αυτού που καταναλώνει ένα θέαμα. Η πρώτη κινητοποιεί βαθύτερα και τη σκέψη, σε τέτοιο βαθμό που επικοινωνεί και συνδέεται αρμονικά με το συναίσθημα. Ο πραγματικός καλλιτέχνης επιδιώκει αυτή τη βαθιά συγκίνηση και την ενεργοποίηση του θεατή, και αξιοποιεί τα εκφραστικά μέσα με αρμονία και πληρότητα. Όλα τα μέρη της σκηνοθεσίας, η σκηνή, ο ρυθμός, η έκφραση, η κίνηση, η εκφορά του λόγου φέρουν το ίδιο αποτύπωμα, την ίδια ποιότητα, την ίδια οικονομία. Έτσι ο θεατής που συγκινείται δεν συγκινείται μόνο για αυτό που λέγεται αλλά και για τον τρόπο με τον οποίο λέγεται. Η τέχνη της δραματουργίας παρασύρει τον ενεργοποιημένο θεατή στην απόλαυση της δημιουργίας».
Είναι νομίζω ακριβές. Εγώ θέλω μόνο να προσθέσω την προσωπική μου εμπειρία.
Έζησα το Πολυτεχνείο πριν, κατά και μετά τη διάρκειά του, μέχρι σήμερα. Ανήκω σε εκείνη την τυχερή(;) γενιά και εποχή! Αλλά στην παράσταση έμαθα και είδα εικόνες που αγνοούσα, αισθάνθηκα πράγματα που δεν έχω ξανανιώσει (και ασφαλώς ούτε και τότε, καθώς η ένταση εκείνων των ημερών δεν επέτρεπε τέτοιες «αισθηματολογίες»), κατάλαβα συμπεριφορές που δεν είχα, ολόκληρα πενήντα χρόνια τώρα, καταλάβει.
Ηχηρό παράδειγμα: το κρίσιμο ερώτημα της τελευταίας τρίτης ημέρας ήταν αν θα μείνουμε ή θα φύγουμε από το Πολυτεχνείο. Η αρχική πρόταση μας, η πρόταση της ΚΝΕ ήταν να φύγουμε συντεταγμένα. Δεν ήταν μια ηττοπαθής πρόταση. Εκκινούσε από την σκέψη πως η κατάληψη είχε ουσιαστικά πετύχει τον πολιτικό της στόχο, είχε προκαλέσει ένα μεγάλο ρήγμα στη χούντα, αλλά οι κοινωνικοί και πολιτικοί όροι δεν είχαν ωριμάσει τόσο ώστε να οδηγηθούμε για μια γενική λαϊκή εξέγερση που θα οδηγούσε σε ανατροπή. Άρα μια συντεταγμένη αποχώρηση θα είχε το νόημα της ανασύνταξης σε καλύτερες, πολύ καλύτερες, θέσεις και την προετοιμασία για την επόμενη αναμέτρηση, η οποία μπορεί να ήταν η καθοριστική.
Αυτή ήταν η σκέψη. Αλλά δεν γίνονται επί χάρτου οι σχεδιασμοί. Αφορούν και περιέχουν χιλιάδες ανθρώπους, θελήσεις, πεποιθήσεις, συναισθήματα. Γι’ αυτό δεν αποχωρήσαμε. Έγκαιρα καταλάβαμε πως δεν έχει νόημα η αποχώρηση, όπως είχε διαμορφωθεί το όλο σκηνικό. Μείναμε ως το τέλος και δώσαμε τη μάχη ως το τέλος.
Από την απόσταση και την ασφάλεια των χρόνων, πέρα από τις διαφωνίες που υπήρχαν και τότε και μετά, και τώρα, προσπαθούσα να αξιολογήσω το σωστό και το λάθος. Το τι ήταν καλύτερο να γίνει. Είναι εύκολη η απάντηση τώρα – νομίζω τουλάχιστον!
Αλλά η παράσταση μου ξαναείπε τι είναι η ηφαιστειακή δύναμη μιας εξέγερσης, αυτή η ανθρώπινη λάβα, που για κάποιες ώρες ή μέρες ανεβαίνει στο τερατώδες συναίσθημα πως η ζωή της ανήκει και μπορεί, αυτή τη στιγμή να την κερδίσει!
