Το πρόσφατο ψήφισμα του Ευρωκοινοβουλίου για την εξίσωση των εγκλημάτων του σταλινισμού και του φασισμού υπηρετεί σαφώς σύγχρονες πολιτικές ιμπεριαλιστικές ανάγκες και δεν ασχολείται πραγματικά με το φάντασμα του Χίτλερ και του Στάλιν.
Ο σταλινισμός προβάλλεται ως το σκιάχτρο πίσω από το οποίο διαμορφώνεται ιδεολογικά η άποψη ότι κάθε προσπάθεια ανατροπής ή έστω και φιλολαϊκής μεταρρύθμισης του καπιταλισμού θα καταλήξει νομοτελειακά στα γκουλάγκ και την δικτατορία. Κλωτσάνε τον «ψόφιο σκύλο» του κομμουνισμού , σαν να φοβούνται κάποιαν αναβίωσή της ταξικής πάλης.
Επίσης, δια της εξίσωσης Στάλιν-Πούτιν, των δύο «τυράννων», παίζεται ένα σοβαρό γεωπολιτικό παιχνίδι δυτικής περικύκλωσης κατά της καπιταλιστικής Ρωσίας, που προβάλλεται ως συνεχιστής του «σταλινικού ολοκληρωτισμού». Ορισμένοι και ορισμένες στην κομμουνιστική αριστερά απαντούν, όπως αναμενόταν άλλωστε, με το γνωστό επιχείρημα ότι η ΕΣΣΔ ήταν ο καλύτερος σοσιαλισμός που μπορούσε να υπάρξει, οι εκκαθαρίσεις του 1936-1938 απόλυτα δικαιολογημένες και το Σύμφωνο Ρίμπεντροπ-Μολότοφ άψογη κίνηση, χωρίς καμία επιφύλαξη και υποσημείωση, υψηλής στρατηγικής του «πατερούλη». Το Σύμφωνο ήταν ο προπομπός της σοβιετικής νίκης. Τι από όλα αυτά συνέβη και τι δεν συνέβη; Τι είναι αλήθεια και τι είναι μύθος; Θα καταθέσουμε κάποιες σκέψεις που είναι αποτέλεσμα όχι μόνο ιδεολογικών μας επιλογών (και αυτό ισχύει) αλλά και πολύχρονης ανάγνωσης και έρευνας.
1. Η Σοβιετική ’Ένωση βρέθηκε σε μια κατάσταση τον Αύγουστο του 1939 ,όπου κινδύνευε να μπει στον παγκόσμιο πόλεμο πρόωρα. Πόσο μάλλον που η διαφαινόμενη κατάληψη της Πολωνίας από τους ναζί θα δημιουργούσε κοινό πολεμικό σύνορο με την ναζιστική Γερμανία, την οποίαν η ΕΣΣΔ επέκρινε με ένταση από το 1935 ως επιθετική φασιστική δύναμη. Χρειαζόταν, όντως, να κερδίσει χρόνο , και μάλιστα σε μια συγκυρία όπου οι Δυτικές Δημοκρατίες είχαν προτιμήσει να «κατευνάσουν» τον Χίτλερ στο Μόναχο (Σεπτέμβριος 1938) , του εκχώρησαν την Σουδητία και μετά όλη την Τσεχοσλοβακία, είχαν επιφυλάξεις για την προστασία της Πολωνίας, και μέχρι τον Αύγουστο σχεδόν κορόιδευαν τους Σοβιετικούς ότι θα συνάψουν συμφωνία αμυντική κατά της Γερμανίας και το απέφυγαν συστηματικά ( έστειλαν τους αντιπροσώπους τους τον Αύγουστο 1939 στη Σοβιετική Ένωση … με πλοίο). Από αυτήν την άποψη, το Σύμφωνο Ρίμπεντροπ- Μολότοφ ήταν γεωπολιτικά μάλλον προσωρινά αναγκαίο από την άποψη των αμυντικών αναγκών της ΕΣΣΔ, η οποία είχε στριμωχτεί στη γωνία. Πέραν του ότι η σύγκριση του φασισμού ακόμη και με τον σταλινικού τύπου κομμουνισμό (που αποτέλεσε ιστορικά , με αντιφατικό τρόπο, πραγμάτωση αλλά και τραγική διαστρέβλωση των αρχών της πολιτικής ελευθερίας και της κοινωνικής δικαιοσύνης) είναι επιστημονικά αλλά και ηθικά ψευδής και γίνεται ως εργαλείο πολιτικών στρατηγικών σήμερα κατά των λαών/εργαζομένων και ως έναν βαθμό και συμβολικά κατά της καπιταλιστικής Ρωσίας, είναι εντυπωσιακό πως το Ευρωκοινοβούλιο και τα όργανα της ΕΕ ξεχνούν και συγκαλύπτουν την ευθύνη των Δυτικών Δημοκρατιών για τον κατευνασμό και την άνοδο του φασισμού-ναζισμού. Ήταν και οι δυτικές δημοκρατίες τελικά «ολοκληρωτικά» κράτη;
2. Οι λόγοι που το έκαναν αυτό, δηλαδή τον κατευνασμό του φασισμού, οι Δυτικές Δημοκρατίες είναι βασικά δύο και όχι ένας: ο κύριος ,που οι περισσότεροι προτείνουν, ήταν ότι οι αστικές τάξεις τους προτιμούσαν τον Χίτλερ από την ΕΣΣΔ, που θεωρούσαν προπύργιο του μπολσεβικισμού, τον οποίον ακόμη φοβούνταν σημαντικά τόσο ως εσωτερικό όσο και ως εξωτερικό εχθρό. Ο δεύτερος , ιδίως στη Βρετανία αλλά και στη Γαλλία , ήταν ότι μεγάλο μέρος της κοινής γνώμης δεν ήθελε νέο παγκόσμιο πόλεμο, μετά το μακελειό του πρώτου. Αυτό οι αριστεροί κάνουν σήμερα ότι το ξεχνούν: υπήρχε στη Βρετανία, πέρα από την φιλοφασιστική κλίκα της άρχουσας τάξης ( πχ Εδουάρδος 8ος που υποχρεώθηκε σε παραίτηση για αυτόν ακριβώς τον λόγο και όχι λόγω της κ. Σίμσον , λαίδη Άστορ , κόμης Χάλιφαξ, Σάμιουελ Χόαρ και η λεγόμενη και κλίκα του Κλάιβεντεν, βλ. και Ι. Μάισκυ (σοβιετικού πρέσβυ στο Λονδίνο) «Ποιός βοήθησε τον Χίτλερ», Σύγχρονη Εποχή, 2014) και ένα εργατικό και λαϊκό ρεύμα που προτιμούσε τον «κατευνασμό» παρά τον πόλεμο. Τμήμα του Εργατικού Κόμματος και του πιο «αριστερού» Ανεξάρτητου εργατικού Κόμματος ήταν κατά του πολέμου από πασιφιστικές θέσεις, χωρίς να κατανοούν ότι αυτή η στάση έφερνε πιο κοντά τον πόλεμο. Αυτή είναι η πλήρης αλήθεια.
3. Αν η σύναψη του Σύμφωνου Ρίμπεντροπ-Μολότοφ ήταν αναγκαία και κατανοητή σε κάποιον βαθμό, ο τρόπος που η ΕΣΣΔ το προπαγάνδισε και το επικοινώνησε ήταν μια στάση μεγαλοκρατική, κυνική και εκφυλιστική, που δεν είχε καμία σχέση με τον σοσιαλισμό και τις ιδεολογικές αρχές του-πράγμα που θα ίσχυε, ακόμη και αν η ΕΣΣΔ ήταν σοσιαλιστική, δεν μπαίνω καθόλου σε αυτό το ζήτημα.. Ο Χίτλερ χαρακτηρίσθηκε «ηγέτης του γερμανικού λαού, τον οποίον ο λαός του τον αγαπάει» (Στάλιν ). Συγκεκριμένα, στο δείπνο που παρατέθηκε το απόγευμα της ημέρας σύναψης στην Μόσχα (23-08-1939) στο Κρεμλίνο προς τιμήν του Γερμανού ΥπεΞ φον Ρίμπεντροπ (ενός μέτριου διπλωμάτη και ψευτοαριστοκράτη ναζί, πρώην εμπόρου σαμπάνιας, που αγόρασε το «φον») , ο Στάλιν είπε στην πρόποσή του “ I know how much the German nation loves his Fuehrer(!!!) ; therefore I like to drink to his health– ξέρω πόσο το γερμανικό έθνος αγαπά τον Φύρερ του- γι αυτό και επιθυμώ να πιω στην υγεία του” (R.Tucker “Stalin vol. II, 1928-1941, Revolution from above” , NY 1990, Norton editions, pp 596-597). Αναιρέθηκε έτσι φραστικά και ηθικά η σοβιετική και κομμουνιστική αντιφασιστική πάλη πέντε ετών.
Αυτό, αλλά και άλλα ανάλογα που ειπώθηκαν και έγιναν από τους σοβιετικούς αξιωματούχους και από ορισμένα στελέχη της Κομμουνιστικής Διεθνούς, ήταν ένας κόλαφος, ένα τραγικό σοκ για τους κομμουνιστές και τους αντιφασίστες σε όλο τον κόσμο. Διανοούμενοι όπως ο συγγραφέας Πωλ Νιζάν στην Γαλλία εγκατέλειψαν το ΚΚ σε συνθήκες απόγνωσης και χαρακτηρίστηκαν συστηματικά … αποστάτες και φιλοφασίστες. Ιδίως για τους κομμουνιστές στη Γερμανία, Ιταλία και Ισπανία που καταστέλλονταν από τα φασιστικά καθεστώτα αυτή η τοποθέτηση ήταν αποτρόπαιη : αρχικά δεν έγινε καν πιστευτή και μετά μεταμφιέστηκε με χρυσώματα του χαπιού. Ο ίδιος ο ΓΓ του ΚΚ Μωρίς Τορέζ στη Γαλλία , καθώς και αρκετοί βουλευτές του ΚΚ στην γαλλική Βουλή, διαφώνησαν. Ο Τορέζ κατετάγη εθελοντικά στον γαλλικό στρατό, ενώ η Διεθνής θεωρούσε τον πόλεμο στη Δύση αμιγώς ιμπεριαλιστικό και από τις δύο πλευρές και πρότεινε την απόλυτη «επαναστατική ηττοπάθεια» ( κάτι που είχε εγκαταλείψει στην περίοδο του Λαϊκού Μετώπου, φτάνοντας συχνά στο αντίθετο άκρο) .
4. Επίσης, εκφυλιστική και μεγαλοκρατική ήταν η σύμφωνη με το μυστικό πρωτόκολλο του Συμφώνου διανομή σφαιρών επιρροής στην ανατολική Ευρώπη (William Shirer, Rise and Fall of the Third Reich, 1965, σελ. 655, όπου πλήρες αντίγραφο από τα αρχεία του μυστικού πρωτοκόλλου , τα ίδια προκύπτουν και από το αρχείο της ιστορικού Jane Degras “Soviet Documents on Foreign Policy” ) στην Ανατολική Ευρώπη, που θύμιζε την τσαρική πολιτική . Αυτό είναι αλήθεια, απολύτως. Μοίρασαν την Πολωνία για τέταρτη φορά μέσα σε δύο αιώνες και μάλιστα την στιγμή που η ΕΣΣΔ είχε ταυτόχρονα προς το Σύμφωνο Μη επίθεσης Ρ-Μ και Σύμφωνο μη Επίθεσης με την Πολωνία από το 1935. Η ΕΣΣΔ κατέκτησε δια της βίας τις Βαλτικές Χώρες ( ακόμη και αν ο λαός τους ήταν αντικομμουνιστικός, που και αυτό δεν είναι απόλυτο, καθώς άπειροι Βαλτικοί, ιδίως Λεττονοί, είχαν μετάσχει στην Οκτωβριανή Επανάσταση και στελέχωναν τον σοβιετικό κρατικό μηχανισμό, ακόμη και την Τσεκά σε μεγάλο βαθμό, είχαν δικαίωμα ανεξάρτητης κρατικής υπόστασης σύμφωνα με την θέση του Λένιν το 1915). Στην συνέχεια, η ΕΣΣΔ επιτέθηκε απρόκλητα στην Φινλανδία και ενσωμάτωσε το 1940 την Βεσσαραβία, αρπάζοντάς την από την Ρουμανία. Έκανε δηλαδή η ΕΣΣΔ όλα αυτά που ο Λένιν περιγράφει στην διαθήκη του ως ξετσίπωτο «μεγαλορωσικό εθνικισμό του χωροφύλακα » , αποδίδοντάς τον στον Στάλιν. Ο Λένιν πουθενά δεν γράφει ότι η σοσιαλιστική επανάσταση θα γίνει με εξαγωγή πολέμου και κατάκτηση των καπιταλιστικών χωρών από τη Σοβιετική Ένωση . Ιδίως μετά τον ρωσοπολωνικό πόλεμο του 1920-21, όπου εσφαλμένα πίστευε μαζί με τον Τρότσκυ ότι οι Πολωνοί εργάτες θα επαναστατήσουν , μόλις μπει ο Κόκκινος Στρατός στην χώρα τους, υποτιμώντας έτσι την αυτοτέλεια του εθνικού συναισθήματος, αναγνώρισε ουσιαστικά αυτό το λάθος του.
Αξίζει ακόμη να σημειωθεί ότι τμήματα των πληθυσμών αυτών των χωρών (Πολωνία, Βαλτικές Χώρες) εκτοπίσθηκαν μαζικά ήδη πριν από το 1941—πώς ήξεραν ότι θα ήταν αργότερα φιλοναζί; Είχαν βάλει μέντιουμ; Ο Τρότσκυ στο έργο του «Στην Υπεράσπιση του Μαρξισμού» (In defense of Marxism, 1939-1940), για να δούμε και την δική του άποψη, ταλαντεύεται , απαντώντας στον Μαξ Σάχτμαν, στο ζήτημα του διαμοιρασμού της Πολωνίας. Αναγνωρίζει ότι έγινε με μεγαλοκρατικό και επιθετικό τρόπο από την σταλινική γραφειοκρατία, αλλά σκέφτεται κιόλας ότι με την είσοδο του Κόκκινου στρατού στην Ανατολική Πολωνία θα απαλλοτριωθούν οι αστοτσιφλικάδες της Πολωνίας. Υποπίπτει κι αυτός στην λάθος σκέψη ότι η ανατροπή των παλιών ιδιοκτητριών τάξεων μπορεί να γίνει ικανοποιητικά «από τα πάνω», από ένα άλλο κράτος, ακόμη και σοσιαλιστικό ή εργατικό, χωρίς την ενεργητική συμμετοχή και τους αγώνες των εργατών και αγροτών της ίδιας της χώρας.
5. Eπίσης, παρά την αναγκαιότητα τακτικά του Συμφώνου Ρίμπεντροπ Μολότοφ για την ΕΣΣΔ, που ήδη επισημάναμε, η πολιτική της Κομμουνιστικής Διεθνούς στα 1939-1941 ότι ο πόλεμος Δυτικών ιμπεριαλιστών και ναζί ήταν μόνο ιμπεριαλιστικός και οι ίσες αποστάσεις (αν όχι μια περιορισμένη εύνοια προς τους «πεινασμένους ιμπεριαλιστές» των φασιστικών κρατών) ήταν μαρξιστικά τελείως λάθος. Αν το Λαϊκό Μέτωπο ήταν μια σχετικά λάθος γραμμή, καθώς ξέκοβε τον αντιφασισμό από τον αντικαπιταλισμό, η γραμμή του 39-41 ήταν το αντίστροφο και συμμετρικό λάθος, και ουσιαστικά ακόμη σοβαρότερο, σοβαρότερο ακόμη και από την γραμμή του σοσιαλφασισμού και της Τρίτης Περιόδου. Να εκτιμάς δηλαδή ότι είτε επικρατήσει στην Ευρώπη ο Χίτλερ ή ο Τσώρτσιλ και ο Νταλαντιέ είναι ένα και το αυτό για τους λαούς και τους εργαζόμενους . Ευτυχώς, το ΚΚΕ στην Ελλάδα υπήρξε φωτεινό αντιπαράδειγμα, αν και λίγοι πια το επισημαίνουν. Δεν ακολούθησε πρακτικά αυτήν την γραμμή-κι ας λένε ό,τι θέλουν οι αστοί αντικομμουνιστές περί του αντιθέτου- και δεν περίμενε την εισβολή στην ΕΣΣΔ για να ξεκινήσει τον αντιφασιστικό-εθνικοαπελευθερωτικό αγώνα. Ευτυχώς, ο Νίκος Ζαχαριάδης έγραψε το πρώτο ιδίως γράμμα του για τον ελληνοϊταλικό πόλεμο, , αδιαφορώντας για την γενική γραμμή της Κομμουνιστικής Διεθνούς, και σαφώς παραβιάζοντάς την.
6. Η ΕΣΣΔ και ο σοβιετικός λαός υπερέβησαν διαλεκτικά τα εκφυλιστικά λάθη αυτά της σταλινικής ηγεσίας χάρη στην μεγάλη συμβολή του λαού της ΕΣΣΔ στην αντιφασιστική νίκη κατά τον Β’ ΠΠ (πρωταγωνιστική αλλά όχι αποκλειστική, όπως εσφαλμένα γράφεται- δηλαδή μόνο ο θάνατος των ηρώων του Κόκκινου Στρατού ήταν δίκαιος, ενώ οι στρατιώτες των δυτικών δημοκρατιών, που επίσης είχαν αντιφασιστικά συναισθήματα, πέθαναν για το τίποτε και μόνο για το κέρδος των αφεντικών τους ; παράδοξος συλλογισμός, για μια συμμαχία, την οποίαν ο Στάλιν ως το 1945 την είχε «περί πολλού», θυσιάζοντας αρκετές επαναστάσεις για χάρη της ) Το ότι οι Σοβιετικοί υπερέβησαν τα σταλινικά σφάλματα δεν σημαίνει ότι αυτά δεν έγιναν ή ότι κατά την προσφιλή σταλινική μέθοδο ξεγράφτηκαν ή παραγράφτηκαν. Ο εγελιανός φιλόσοφος Μερλώ Ποντύ, στην φιλοσταλινική του φάση, έφτασε να πει στο έργο του «Ανθρωπισμός και τρομοκρατία» (1948) ότι το Στάλινγκραντ δικαίωσε αναδρομικά τις Δίκες της Μόσχας (απίστευτη διανοητική ανοησία). Ο προσωπικός ρόλος του Στάλιν στα λάθη αυτά του 1939-1941 ήταν καθοριστικός, όπως, επίσης, καθοριστική ήταν και η θετική στρατηγική ηγεσία του στην νίκη της περιόδου 1941-1945. Νίκη όμως που δεν την πέτυχε αποκλειστικά ο «στρατηγός» αλλά ακόμη παραπάνω ο πατριωτισμός και η αυταπάρνηση του σοβιετικού λαού, το πατριωτικό ρωσικό, ουκρανικό, λευκορωσικό κλπ συναίσθημα και σε μικρότερο βαθμό η ενθύμηση της μεγάλης επανάστασης του Οκτώβρη. Δεν είναι τυχαίο που ο Στάλιν ξέθαψε τον Μεγάλο Πέτρο και τον Ιβάν τον Τρομερό και τα βρήκε με την Ορθόδοξη Εκκλησία, όταν είδε τα δύσκολα. Σε αυτό πρέπει να παραδεχτούμε ότι δεν του έλειπε το πολιτικό ένστικτο.
7. Επίσης, αποκαρδιωτικό ήταν το γεγονός ότι ο Στάλιν δεν αξιοποίησε ουσιαστικά τον χρόνο που κέρδισε για δύο χρόνια περίπου για την προετοιμασία εκ μέρους του τού αντιναζιστικού πολέμου. Άπειρες μαρτυρίες δείχνουν ότι από τον 12.1940 ως τον 6.1941, τα σοβιετικά δίκτυα ασφαλείας διεθνώς τον τροφοδοτούσαν και τον κατέκλυζαν με την είδηση ότι η εισβολή ετοιμάζεται και επίκειται (ιδίως το φιλοσοβιετικό δίκτυο Χάρνακ- Σούλτσε Μπόυζεν στο γερμανικό επιτελείο, το λεγόμενο και «Κόκκινη Ορχήστρα», ελεγχόμενο από την ΝΚVD, το δίκτυο Ρίχαρντ Ζόργκε στην Ιαπωνία κα). Ο Στάλιν τα χαρακτήριζε συνεχώς και με παράξενη επιμονή «προβοκάτσια» και «παραπληροφόρηση». Ακόμη και την ημέρα της εισβολής δεν πίστεψε τους Γερμανούς που λιποτάκτησαν για να του πουν να ετοιμαστεί για την εισβολή και τους χαρακτήρισε «παραπληροφορητές». Πίστευε στον «λόγο» του Χίτλερ; Ακόμη και αν δεν ισχύει πραγματικά αυτό που είπε ο Χρουστσόφ στο 20ο Συνέδριο (Μυστική Έκθεση) ότι ο Στάλιν έπαθε κατάθλιψη και κλείστηκε στο σπίτι του 15 μέρες μετά την εισβολή και «μπορεί» να είναι ένας αχρείος αντισταλινικός μύθος, όλα δείχνουν ότι ο Στάλιν δεν περίμενε την εισβολή εκείνη την στιγμή τουλάχιστον. Το ότι το πρώτο δίμηνο μετά την εισβολή, οι ναζί είχαν σημαντικές επιτυχίες και προωθήσεις στρατιωτικά το αποδεικνύει. Μέσα σε δύο μήνες κατακτήθηκε μια πολύ μεγάλη έκταση στα δυτικά της χώρας και συνελήφθησαν περίπου 1.000.000 σοβιετικοί στρατιώτες (βλ. και το βιβλίο «22 June 1941» του σοβαρού σοβιετικού ιστορικού Αλ. Νέκριτς, που υποχρεώθηκε να εξοριστεί, γιατί έγραψε αλήθειες (το βιβλίο είχε αρχικά εκδοθεί νόμιμα στην ΕΣΣΔ-ναι επί του ρεβιζιονιστή Χρουστσόφ, τότε που εκδόθηκαν όλα τα «κακά» βιβλία).
8. Σημαντικό ρόλο στην μη ικανοποιητική πολιτική προετοιμασία για την ναζιστική εισβολή, και αυτό παρά το γεγονός ότι η ΕΣΣΔ είχε σημαντικό εξοπλισμό και η εκβιομηχάνιση, παρά άλλα κοινωνικά προβλήματά που την συνόδευσαν , είχε αντικειμενικά ενισχύσει τον σοβιετικό εξοπλισμό ( πχ τα τανκς Τ-34 ήταν εξαιρετικό όπλο και είχαν δοκιμαστεί με επιτυχία στην πολιορκία της Μαδρίτης το 1936) , έπαιξε η πλήρης διάλυση μεγάλου τμήματος της στρατιωτικής ηγεσίας από τον Στάλιν με την υπόθεση Τουχατσέφσκυ-Γιακίρ-Φέλντμαν κ.α, τον Ιούνιο 1937. Οι βασικοί στρατάρχες και στρατηγοί της ΕΣΣΔ, χάρη στον καιροσκοπισμό των Στάλιν και Βοροσίλοφ, εκτελέσθηκαν ως συνεργάτες των ναζί και πράκτορες του ιμπεριαλισμού και 1.000 ανώτεροι αξιωματικοί του Κόκκινου Στρατού διώχθηκαν ( Tucker τόμος ΙΙ 1990, οπ.π. σελ. 379-384). Ο Στάλιν , για λόγους που δεν έχουν πλήρως εξιχνιασθεί, δέχτηκε ότι η παραπληροφόρηση που του έστειλαν οι ναζιστικές υπηρεσίες του Ράινχαρτ Χάυντριχ μέσω των Τσεχοσλοβάκων για τον «πραξικοπηματία και προδότη Τουχατσέφσκυ» ήταν βάσιμες, σαν οι ναζιστικές υπηρεσίες να νοιάζονταν πραγματικά για την ευημερία και ασφάλεια της ΕΣΣΔ. Αυτό δημιούργησε σημαντικό ρήγμα σε ηγετικό επιτελικό επίπεδο, καθώς και την συνεχή παράνοια ότι και άλλοι στρατιωτικοί διοικητές θα μπορούσαν να είναι πράκτορες, υπονομεύοντας ακόμη και την καθημερινή στρατιωτική πειθαρχία και υποκαθιστώντας την με τον έλεγχο των αξιωματικών από την ΝΚVD . Ευτυχώς, η εμπειρία του Πατριωτικού Πολέμου στην διάρκειά του έδειξε ότι υπήρχαν σημαντικοί στρατιωτικοί ηγέτες (Ζούκωφ, Ροκοσόφσκυ , Κόνιεφ, ο ίδιος ο Βοροσίλοφ κ.α.) που κάλυψαν το κενό των διωγμένων και εκκαθαρισμένων.
