Πραγματοποιήθηκε χθες, η ετήσια  γενική συνέλευση μετόχων του ΟΤΕ στο Δ. Μέγαρο. Η συνέλευση αυτή όπως και η προηγούμενη, κινήθηκε στα ίδια πλαίσια χωρίς να βγάλει κάποιες ιδιαίτερες ειδήσεις για την στρατηγική, την μελλοντική πορεία και την πραγματική κατάσταση του οργανισμού.

«Μπορεί να πηγαίνει κόντρα στην παραδοσιακή εργασία οκτώ ώρες, πέντε ημέρες, αλλά είναι καλό. Όταν μια επιχείρηση […] συμφωνεί με επιχειρησιακή σύμβαση να πάει από πενθήμερο σε επταήμερο […] δεν κάνουμε τίποτα άλλο από το να αναγνωρίζουμε ότι είμαστε σε έναν κόσμο που αλλάζει, και εργαζόμενοι και επιχειρήσεις και κράτος να προσαρμοστούν σε αυτή τη νέα πραγματικότητα»

Κυριάκος Μητσοτάκης, πρόεδρος Νέας Δημοκρατίας, διακαναλική συνέντευξη, 11 Μάη 2019

Η εργασία από τις 9 το πρωί έως τις 9 το βράδυ, 6 ημέρες την εβδομάδα, είναι τεράστια ευλογία και οι εργαζόμενοι θα πρέπει να τη θεωρούν τιμή τους, όχι βάρος!»

Τζακ Μα, πρόεδρος Alibaba, κινεζικής πολυεθνικής ηλεκτρονικού εμπορίου, cnn.gr, 15 Απριλίου 2019

«Το νομοθετημένο αυστριακό 12ωρο είναι ξένο προς τα αντίστοιχα ελληνικά δεδομένα; Μήπως, επίσης, αντίκειται στην κοινοτική νομοθεσία και στην εργασιακή εικόνα των άλλων ευρωπαϊκών χωρών; Δυστυχώς οι απαντήσεις διαψεύδουν κατηγορηματικά τις όποιες εκπλήξεις. […] το αυστριακό μέτρο εντάσσεται πλήρως στο πλαίσιο της κοινοτικής νομοθεσίας […] Δηλαδή όπως ακριβώς ισχύει στην Ελλάδα (σ.σ., επί πρωθυπουργίας Τσίπρα) με το 12ωρο ως ανώτατο ημερήσιο ωράριο κατόπιν ατομικής συμφωνίας!»

Γιάννης Κουζής, κοσμήτορας Σχολής Πολιτικών Επιστημών Παντείου Πανεπιστημίου, ΕφΣυν, 19 Ιουλίου 2018

«Στην εποχή μας, 100 και πλέον χρόνια μετά την ανακήρυξη της 1ης Μάη ως ημέρας των εργατών και πάλης για τα ‘’τρια 8άρια’’, η εκτιναχθείσα και εκτινασσόμενη παραγωγικότητα της εργασίας δίνει τη δυνατότητα για μια αντίστοιχη εκτίναξη των εργατικών διεκδικήσεων για τα ‘‘δυο 4 – δυο 8’’: 4 ώρες δουλειά – 4 ώρες ασχολία με τα κοινά – 8 ώρες  επιστήμη, πολιτισμός και έρωτας – 8 ώρες ύπνος»

Κώστας Τζιαντζής, 1995

«Ο αγώνας για το νομοθετικό περιορισμό των ωρών εργασίας [...] εκδήλωνε στην πραγματικότητα τη μεγάλη έριδα ανάμεσα στην τυφλή κυριαρχία των νόμων της προσφοράς και της ζήτησης, που αποτελούν την πολιτική οικονομία της αστικής τάξης, και στον έλεγχο της κοινωνικής παραγωγής από την κοινωνική πρόβλεψη, που αποτελεί την πολιτική οικονομία της εργατικής τάξης. Γι’ αυτό, το νομοσχέδιο για το δεκάωρο δεν ήταν μόνο μια μεγάλη πρακτική επιτυχία, ήταν η νίκη μιας αρχής. Για πρώτη φορά η πολιτική οικονομία της αστικής τάξης υπέκυψε, μέρα – μεσημέρι, στην πολιτική οικονομία της εργατικής τάξης»

Καρλ Μαρξ, Ιδρυτική Διακήρυξη της Διεθνούς Ένωσης Εργατών, Λονδίνο, 1864

* Το κείμενο που ακολουθεί με αφορμή τις δηλώσεις Μητσοτάκη, αποτελεί απόσπασμα μελέτης του Σύγχρονου Κομμουνιστικού Σχεδίου με θέμα «Κρίση και Συνδικάτα»

1. Ο εργάσιμος χρόνος και η «πολιτική οικονομία της εργατικής τάξης»

Η «πολιτική οικονομία», είτε της αστικής είτε της εργατικής τάξης, ασφαλώς και δεν περιορίζεται στο χρόνο εργασίας. Ωστόσο, αυτός είναι ο πυρήνας της. Η διάδοση, ηγεμονία και κυριαρχία της «πολιτικής οικονομίας της αστικής τάξης» στο συνδικαλιστικό κίνημα της εργατικής τάξης, ειδικά στην τελευταία 25ετία, εκδηλώνεται περισσότερο από οπουδήποτε αλλού, στη γενικευμένη υποχώρηση της πάλης για τη νομοθετική μείωση του χρόνου εργασίας.

Και είναι τόσο πιο δραματική αυτή η υποχώρηση, όσο περισσότερο αναγκαία είναι η μείωση του χρόνου εργασίας για την επιβίωση της εργατικής τάξης και για τη σωτηρία της από τα δυο πολύ παλιά αλλά και πολύ «μοντέρνα» βάσανα της εργατικής τάξης: την ανεργία και την εκφυλιστική επέκταση του εργάσιμου χρόνου. Πάνω σε αυτό το δικέφαλο τέρας, προστίθεται τώρα άλλο ένα κεφάλι. Προστίθεται η μάστιγα της ελαστικής, επισφαλούς και εκ περιτροπής εργασίας. Αντί για μοίρασμα της εργασίας, μοίρασμα της ανεργίας. Αντί για μοίρασμα του χρόνου εργασίας, μοίρασμα του χρόνου ανεργίας.

Πρακτική που οδηγεί τους ιθύνοντες, σε χώρες όπως οι ΗΠΑ, να πανηγυρίζουν για την εικονική - στατιστική μείωση της ανεργίας, τη στιγμή που οι εννέα στις δέκα θέσεις εργασίας, οι οποίες δημιουργήθηκαν στην οκταετία Ομπάμα, ήταν θέσεις επισφαλούς εργασίας. Πρακτική που οδηγεί ακόμη και την Ευρωπαϊκή Κεντρική Τράπεζα να διαμαρτύρεται για τα στοιχεία της eurostat. Η ΕΚΤ εκτιμά σε μελέτη της, ότι η πραγματική ανεργία στην Ευρωζώνη δεν είναι 9,5%, όπως παρουσιάζεται στα στοιχεία της eurostat, αλλά σχεδόν διπλάσια, στο 18% (Εφ.Συν., 11/5/2017, σ. 25). Διότι, σύμφωνα με την ΕΚΤ, οι επίσημες στατιστικές δεν λαμβάνουν υπόψη τους:

α) Τους υποαπασχολούμενους εργαζόμενους της μερικής απασχόλησης (part time), «που επιθυμούν να εργαστούν με κανονικό ωράριο». Στο έτος 2017, οι εργαζόμενοι αυτοί υπολογίζονται στην Ευρωζώνη σε εφτά εκατομμύρια και στο 3% του εργατικού δυναμικού, ενώ το 2008 ήταν μόλις ένα εκατομμύριο.

β) Το «δυνητικά πρόσθετο εργατικό δυναμικό», που αποτελείται, αφενός, από όσους είναι «διαθέσιμοι» αλλά έχουν παραιτηθεί από την εύρεση εργασίας (2,6% του εργατικού δυναμικού της Ευρωζώνης) και αφετέρου, από όσους ψάχνουν για δουλειά, αλλά για διάφορους λόγους «δεν είναι διαθέσιμοι να ξεκινήσουν στο επόμενο δεκαπενθήμερο», όπως ορίζουν οι κανόνες της Διεθνούς Οργάνωσης Εργασίας προκειμένου να καταγραφούν ως άνεργοι (1% του εργατικού δυναμικού).

Η κυριαρχία της «αστικής πολιτικής οικονομίας» και των σύγχρονων νεοφιλελεύθερων δογμάτων της στο συνδικαλιστικό κίνημα αναποδογύρισε την αντίληψη εκατομμυρίων εργατών, όχι μόνο για τον αγώνα τους και τους στόχους του, αλλά και για την παραγωγή, για την επιστήμη και την τεχνολογία, για τον κόσμο ολόκληρο.

Η γιγαντιαία δύναμη της επιστήμης, η αυτόματη παραγωγή αυτόματων μηχανών που εκτινάσσει την παραγωγικότητα της εργασίας, που μειώνει δραστικά την αναλογία του μεταβλητού κεφαλαίου το οποίο κινεί το σταθερό και που απελευθερώνει δυνητικά τρισεκατομμύρια εργατοώρες σε όλο τον πλανήτη, μετατρέπεται σε σκοτεινή δύναμη που πετάει εκατοντάδες εκατομμύρια εργάτες στο δρόμο, καταστρέφει άλλους τόσους αγρότες και μικρομεσαίους και καταπιέζει αφόρητα όσους εργάζονται επιμηκύνοντας τον εργατοχρόνο τους και μειώνοντας τους μισθούς τους. Η άγνοια της «εργατικής πολιτικής οικονομίας» γέννησε το φόβο και αυτός την παράλυση μπροστά στο ΤΙΝΑ –Δεν Υπάρχει Εναλλακτική- απέναντι στη σύγχρονη «αστική πολιτική οικονομία» του νεοφιλελευθερισμού.

Κι όμως, η πραγματική πραγματικότητα, συμβαδίζει με την «εργατική πολιτική οικονομία» και όχι με την «fake» (ψεύτικη) εικόνα της αστικής, συμβαδίζει με την αντικειμενική αλήθεια: 

«Σήμερα, ο μέσος Αμερικανός θα χρειαζόταν να εργαστεί μόλις 11 ώρες  την εβδομάδα για να παράγει όσα παρήγαγε σε 40 ώρες το 1950» («Η θαυμαστή εποχή της νέας τεχνολογίας», Erik Brynjolson - Andrew McAfee, εκδ. Κριτική, 2016. – Βλ. αναλυτικότερα και «Αφιέρωμα στις Νέες Τεχνολογίες», Πριν, 9/1/2017, αναδημοσίευση από kommon.gr, 10/1/2017).

Μια αντικειμενική αλήθεια που εάν επικρατούσε σαν αντίληψη, σαν θεωρία και πρακτική στο εργατικό κίνημα των ΗΠΑ, θα επέβαλε την πάλη για ριζική μείωση του εργάσιμου χρόνου χωρίς μείωση των μισθών, όχι στις 35 ή στις 30 ώρες εβδομαδιαίως, αλλά πολύ λιγότερο!

Ακόμη και μέσα σε αυτή τη στρατηγική ήττα και γενική υποχώρηση της 25ετίας, το συνδικαλιστικό κίνημα, στις χώρες όπου κράτησε κάτι από την «εργατική πολιτική οικονομία», κατάφερε να αναδείξει το ζήτημα, ακόμη και να επιβάλει κατακτήσεις.

Όπως στη Γαλλία, όπου η εργατική εξέγερση του Δεκέμβρη 1996 ανάγκασε τον σοσιαλφιλελεύθερο Ζοσπέν να εφαρμόσει από το 2000, το 35ωρο από την εβδομάδα των 37,5 ωρών. Η εφαρμογή του νόμου μείωσε την ανεργία από το 12,5%, το 1997 στο 8,3% το 2001. Ωστόσο, αυτή η μικρή μείωση 2,5 ωρών ήταν ανεπαρκής σε σχέση με τις ανάγκες και δυνατότητες, όπως αποδείχτηκε αργότερα με τη διατήρηση της ανεργίας σε υψηλά επίπεδα και στη Γαλλία.

Στο νέο αιώνα, το ζήτημα της γενικής νομοθετικής μείωσης του εβδομαδιαίου χρόνου εργασίας δεν ήρθε από τη «Δύση», αλλά από το «Νότο»: Από τη ριζοσπαστικοποιημένη Βενεζουέλα του Τσάβες, όπου η μείωση του εργάσιμου χρόνου με τον ίδιο μισθό και μάλιστα πιο προωθημένα από τη Γαλλία, στο 6ωρο/30ωρο από το 8ωρο/40ωρο, τέθηκε σε δημοψήφισμα στις 2 Δεκεμβρίου 2007. Δυστυχώς, η συνταγματική αυτή μεταρρύθμιση τέθηκε σε ψηφοφορία «αν μπλοκ» με τη μη δημοκρατική επέκταση της προεδρικής θητείας επ΄ αόριστον, η οποία συνέβαλε αποφασιστικά στην απόρριψη του συνόλου των συνταγματικών μεταρρυθμίσεων, μαζί με αυτήν και για το 6ωρο.

Κάτω από τις αναγκαιότητες, αναπτύσσονται ακόμη και αστικές τάσεις για τη μείωση του χρόνου εργασίας, ακόμη και μέσα στη σημερινή, ιστορική δομική κρίση.

Αντιγράφουμε από τους New York Times (20/5/2016):

«Στη Σουηδία, οι έξι ώρες εργασίας γίνονται πλέον κανόνας. Η σουηδική κυβέρνηση επέλεξε να χρηματοδοτήσει τη διεξαγωγή πειράματος σε γηροκομείο, με τους νοσηλευτές να εργάζονται 6 ώρες την ημέρα. Σε σύγκριση με την ομάδα ελέγχου, τα αποτελέσματα ήταν υπέρ του 6ώρου. [...]  Τα κεντρικά της Toyota στο Γκέτεμποργκ, τη δεύτερη μεγαλύτερη πόλη της Σουηδίας, έκαναν την αλλαγή αυτή πριν από 14 χρόνια […]. Η Brath, μια τεχνολογική start up, έκανε την ίδια κίνηση πριν από τρία χρόνια. [...] Το οκτάωρο στην εργασία δεν έχει αλλάξει πολύ από τότε που ο Henry Ford πειραματίστηκε στην Αμερική με τους εργαζόμενους στο εργοστάσιό του. Μήπως όμως ήρθε η ώρα (σ.σ., στις ΗΠΑ) να επανεξετάσουμε τις πολλές ώρες που περνάμε στο γραφείο;».

Η απάντηση των κυρίαρχων αστικών κύκλων στις ΗΠΑ, ήρθε τέσσερις μέρες μετά:

«Το 6ωρο της Σουηδίας είναι μια απαίσια ιδέα» (New York Post, 24/5/2016). Στην ίδια τη Σουηδία δεν ξέφυγε από τα όρια ενός πειράματος.

2. Καταστροφή ανθρώπινης εργασίας ανώτερης από κάθε προηγούμενο πόλεμο

Τα παραπάνω δεν είναι ο κανόνας, αλλά απλά φωτεινές εξαιρέσεις. Το εργατικό συνδικαλιστικό κίνημα υποτάχθηκε ή, το λιγότερο, δεν μπόρεσε να αντισταθεί στη νεοφιλελεύθερη «αστική πολιτική οικονομία» για την αντιμετώπιση της κρίσης, σύμφωνα με την οποία, η απελευθέρωση των απολύσεων, η απελευθέρωση των πτωχεύσεων από κάθε περιορισμό και η απελευθέρωση των μικρομεσαίων επαγγελμάτων στον ανταγωνισμό θα φέρει κερδοφορία σε όσες επιχειρήσεις αντέξουν, αυτή, επενδύσεις και αυτές, μείωση της ανεργίας. Πρόκειται για μια παράλογη λογική, σύμφωνα με την οποία «η απελευθέρωση της ανεργίας θα μειώσει την ανεργία».

Τα κυρίαρχα συνδικαλιστικά ρεύματα, υιοθέτησαν σαν κατεύθυνση την κερδοφορία και την ανταγωνιστικότητα της επιχείρησής «μας» ή της εθνικής οικονομίας «μας» για την προσέλκυση επενδύσεων. Όταν όμως υιοθετείς αυτή την κατεύθυνση, δεν μπορείς να αντισταθείς στις αναπόδραστες συνέπειές  της, δηλαδή στην πτώχευση των αδύναμων επιχειρήσεων, στις απολύσεις μισθωτών και στην καταστροφή των μικρομεσαίων επαγγελματιών.

Κάτω από την κυριαρχία των παραπάνω αντιλήψεων στο συνδικαλιστικό κίνημα, οι εργάτες υποτάχθηκαν και υποτάσσονται, μέχρι τώρα, στη μείωση του μισθού, στην αύξηση του χρόνου εργασίας, συμφωνούν με τις απολύσεις των άλλων εργαζομένων μέχρι να έρθει η σειρά τους και κατρακυλούν σε κάθε είδους κανιβαλισμό προκειμένου να επιζήσουν αυτοί και οι οικογένειές τους.

Χαρακτηριστικά, στις ΗΠΑ, «το 2014, δημοσκόπηση αποκάλυψε ότι ο μέσος αμερικανός εργάζεται 47 ώρες την εβδομάδα και μόλις το 8% των πλήρους απασχόλησης εργατών εργάζεται λιγότερο από 40 ώρες» (New York Post, 24/5/2016). Η τάση αυτή απορροφά ακόμη και τα αστικά και μικροαστικά στρώματα της μισθωτής εργασίας: «οι διευθύνοντες σύμβουλοι και οι μάνατζερ στις ΗΠΑ εργάζονται 72 ώρες την εβδομάδα» (Harvard Business Review, 12/9/2013).

Και ακόμη δεν είδαμε τίποτε. Η μαζική τεχνολογική εφαρμογή της ήδη επιτευχθείσας νέας επιστημονικής επανάστασης (τεχνητή νοημοσύνη, 3D αντίγραφα, βιοπαραγωγή κ.α.) και η νέα έκρηξη παραγωγικότητας που βρίσκονται μπροστά μας, εάν δεν τεθούν υπό έλεγχο από το εργατικό κίνημα σε μια νέα απελευθερωτική προοπτική, θα φέρουν μια μαζική καταστροφή ανθρώπινης εργασίας ανώτερης από κάθε προηγούμενο παγκόσμιο πόλεμο, στα αμέσως επόμενα χρόνια:

- «Το εργοστάσιο της Foxconn (σ.σ., κατασκευάζει το iPhone της Apple) στην Κίνα απέλυσε 60.000 εργαζομένους (σ.σ., από τους 110.000) και τους αντικατέστησε με ρομπότ» (cnn.gr, 27/4/2016)

- «...μέχρι το 2025, τα ρομπότ θα έχουν καταλάβει το 45% των βιομηχανικών εργασιών, εξαφανίζοντας εκατομμύρια θέσεις εργασίας» (έρευνα της Bank of America).

- «...περίπου οι μισές θέσεις εργασίας στις ΗΠΑ θα εξαφανιστούν από τους υπολογιστές και την τεχνητή νοημοσύνη, ενώ ένα επιπλέον 20% θα αντιμετωπίσει την ίδια απειλή» (έρευνα του Πανεπιστημίου της Οξφόρδης).

- «Στη γαλλική αγορά εργασίας, το 42% των επαγγελμάτων παρουσιάζουν πιθανότητα αυτοματοποίησης λόγω της διείσδυσης της πληροφορικής στην οικονομία. Για πρώτη φορά, τα επαγγέλματα που αυτοματοποιούνται δεν είναι μόνο τα χειρωνακτικά. Οι διανοητικές εργασίες όλο και περισσότερο πραγματοποιούνται από εργαλεία πληροφορικής [...] 8,3 εκατομμύρια είναι ο αριθμός των θέσεων εργασίας που μπορεί να καταστραφεί μέχρι το 2025» («Η μεσαία τάξη μπροστά στην ψηφιακή μετάβαση», έρευνα της Ronald&Berger για τη Γαλλία, Οκτώβριος 2014).

- Στην Ελλάδα, «η επιδιωκόμενη αύξηση της χρήσης των ΑΤΜ και των υπόλοιπων εναλλακτικών καναλιών (e-banking, mobile banking, phone banking) μπορεί να περιορίσει τις επισκέψεις στα υποκαταστήματα των τραπεζών έως και κατά 130 εκατομμύρια τον χρόνο» (Το Βήμα, 11/12/2016).

3. Ριζική, πανκοινωνική και υποχρεωτική για όλους, μείωση του χρόνου εργασίας

Η ταξική πάλη, στην ερχόμενη περίοδο, θα κινείται όλο και περισσότερο γύρω από την κοινωνική αξιοποίηση της εκτίναξης της παραγωγικότητας, με κεντρικό ερώτημα: Ριζική μείωση του χρόνου εργασίας ή καπιταλιστική διαστροφή του σε άνεργο χρόνο, σε ελαστικό χρόνο, σε χρόνο μίνι- εργασίας, από τη μια και σε χρόνο εργασίας νύχτα με νύχτα, από την άλλη;

Από αυτή τη σκοπιά και μπροστά στους τεράστιους κινδύνους, αλλά και τις ασύλληπτες δυνατότητες που αναδύονται, απαιτείται η πάλη για παγκόσμια, αλλά και σε κάθε χώρα, πανκοινωνική, υποχρεωτική, ενιαία και με νόμο, για εργοδότες και εργάτες, ριζική μείωση του εργάσιμου, ημερήσιου, εβδομαδιαίου, ετήσιου και δια βίου εργάσιμου χρόνου, χωρίς μείωση των μισθών.

Για την προώθηση αυτής της διεκδίκησης χρειάζεται σοβαρή ιδεολογική προετοιμασία, κατανόηση του γεγονότος ότι μεγάλα τμήματα ειδικά της νέας γενιάς δεν έχουν εμπειρίες συνεχούς εργασίας, υπολογισμό της επίδρασης που ασκεί η αντικειμενική πίεση της ανεργίας. Αλλά και βαθιά αντιπαράθεση με τα επιχειρήματα του αντιπάλου που διαδίδονται εκατομμύρια φορές από τα γραπτά, ηλεκτρονικά και κοινωνικά δίκτυα ενημέρωσης («λύση» είναι η απελευθέρωση της αγοράς εργασίας, η ελαστική εργασία, τα ατομικά προσόντα κ.λπ.). Χρειάζεται η ειδική πάλη ενάντια στις υπερωρίες, τη μαύρη εργασία, την κρυφή επέκταση του ωραρίου της ελαστικής και εκ περιτροπής εργασίας κ.λπ.

Το ζήτημα της μείωσης του χρόνου εργασίας αποτελεί το πρώτο και βασικό ζήτημα περιεχομένου της προσπάθειας για την ταξική ανασυγκρότηση του συνδικαλιστικού κινήματος και μιας ειδικής προετοιμασίας από μαρξιστές και ριζοσπάστες διανοούμενους, από τα κόμματα και οργανώσεις εργατικής αναφοράς, από τις ταξικές κινήσεις συσπειρώσεις και συνδικάτα, με εκδηλώσεις, επιστημονικές ημερίδες, ειδικές μπροσούρες κ.λπ.

Η γενική κατεύθυνση του πλαισίου πάλης μπορεί να είναι η πάλη για νομοθετική καθιέρωση του 35ώρου στην Ελλάδα, με γενικό στόχο για την εποχή μας  το 30ωρο, χωρίς μείωση των αποδοχών.

Από αυτή τη σκοπιά, πάλη για άμεση και γενική εφαρμογή του 40ωρου, η απαγόρευση εργασίας πάνω από αυτό.  Ξεκινώντας από το 30ωρο «εδώ και τώρα» για τους εργαζόμενους στα βαρέα και ανθυγιεινά επαγγέλματα, τις μητέρες, τους νέους εκπαιδευόμενους και τους ΑΜΕΑ, με ταυτόχρονη δραστική μείωση των ορίων συνταξιοδότησης.

Αυτή η γενική κατεύθυνση πρέπει να τίθεται παντού, αλλά χρειάζεται να εξειδικεύεται σε κάθε κλάδο και επιχείρηση, ανάλογα με την παραγωγικότητα, την ανάπτυξη, την κερδοφορία, τον αριθμό των εργαζόμενων, τις γενιές, τις εμπειρίες, τους αγώνες κ.λπ. Να ζυμώνεται στις συνελεύσεις, να τίθεται στις διεκδικήσεις των συλλογικών συμβάσεων. […]

4. Ο χρόνος καρδιά της εποχής μας, ο ελεύθερος χρόνος μέτρο της νέας κοινωνίας

Ο χρόνος είναι η καρδιά της νέας εποχής. Ήδη, στην εποχή του, ο Μαρξ διείδε αυτή την προοπτική, απομυστικοποιώντας τις σχέσεις εκμετάλλευσης με βάση τον εργάσιμο χρόνο. «Ο χρόνος είναι χρήμα», λένε οι αστοί, «το χρήμα είναι χρόνος», είναι χρόνος εργασίας, απάντησε ο Μαρξ. «Ο χώρος εκφράζεται μέσα από το χρόνο», διακήρυξε στις αρχές του προηγούμενου αιώνα ο Αϊνστάιν, με τη «θεωρία της σχετικότητας». Μέσα από το χρόνο εκφράζεται όχι μόνον ο χώρος της φύσης, αλλά και ο κοινωνικός χώρος.

Πρόκειται για ανακαλύψεις που διείσδυσαν βαθιά στις κοινωνίες της εποχής μας. Που επέδρασαν σε όλες τις σφαίρες της ανθρώπινης δραστηριότητας. Που βρήκαν την έκφρασή της στη ζωγραφική (Σ. Νταλί, Η εμμονή της μνήμης ή Τα εύκαμπτα ρολόγια), αλλά και στον κινηματογράφο (Μοντέρνοι Καιροί, σκηνοθεσία Τσάρλι Τσάπλιν, 1936 και In Time, σκηνοθεσία Άντριου Νίκολς, 2011).

Στην καπιταλιστική κοινωνία, «το μέτρο του πλούτου» είναι ο χρόνος εργασίας (βλ. αναλυτικά, Ο Ελεύθερος Χρόνος Μέτρο του Πλούτου, Γ. Ρούσης, εκδ. Γκοβόστη). Η εκμετάλλευση, η υπεραξία, είναι απλήρωτος χρόνος εργασίας που σφετερίζεται το κεφάλαιο. 

Η ποίηση του μέλλοντος θα γράφει «ετούτος ο χρόνος είναι δικός τους και δικός μας»: Είναι ο «δικός τους χρόνος», ο χρόνος του παρελθόντος, δηλαδή ο εργάσιμος χρόνος των παραγωγών κάθε περασμένης γενιάς, που ενσωματώνεται ως «νεκρή εργασία» στις μηχανές. Είναι ο «δικός τους χρόνος», ο χρόνος του μέλλοντος, δηλαδή ο εργάσιμος χρόνος κάθε επόμενης γενιάς παραγωγών, που ενσωματώνεται εικονικά στο πλασματικό κεφάλαιο, ως μελλοντική προσδοκία εκμετάλλευσης. Και πάνω από όλα, είναι «ο δικός μας χρόνος», ο χρόνος των σημερινών παραγωγών, ο ζωντανός χρόνος εργασίας του παρόντος που κλέβει το κεφάλαιο από τη ζωντανή εργασία των γενιών μας.

Όσο το μέτρο του πλούτου παραμένει ο καταπιεστικός εργάσιμος χρόνος μέσα στην παραγωγή, το κεφάλαιο θα σκλαβώνει και τον «εξωπαραγωγικό χρόνο» των εργαζόμενων, που, πλέον, μόνο κατ’ επίφαση ονομάζεται «ελεύθερος χρόνος» (βλ. «Για το παρόν και το μέλλον της Αριστεράς. Για τον κομμουνισμό και τις επαναστάσεις του 21ου αιώνα», συλλογικό, kommon.gr). Χωρίς την απελευθέρωση του κλεμμένου χρόνου από το κεφάλαιο, μέσα στην παραγωγή, δεν υπάρχει πραγματικά ελεύθερος χρόνος ούτε έξω από την παραγωγή. Δεν μπορεί να μετατραπεί ο ελεύθερος χρόνος σε μέτρο του πλούτου.

Απελευθέρωση του εργάσιμου χρόνου από το κεφάλαιο – Χειραφέτηση του ανθρώπου από τη μισθωτή εργασία, είναι το σύνθημα που πρέπει να γράψει το ταξικό συνδικαλιστικό κίνημα στις σημαίες του, μέσα στην υπεραναγκαία, άμεση οικονομική πάλη του, μαζί με τους άλλους εργαζόμενους.