19.8 C
Athens
Πέμπτη, 28 Μαρτίου, 2024

ΕΠΙΚΟΙΝΩΝΙΑ

«Τοπόσημα διχασμού», του Σαράντου Φράγκου


 

 «Διά του ατμοπλοίου της αγόνου ωδηγήθησαν εις Άγιον Ευστράτιον 30 κομμουνισταί και κομμουνίζοντες. Μεταξύ τούτων και ο συμπολίτης μας Τάκης Στελλίου, δικηγόρος εν Αθήναις, ο κ. Γληνός και Βάρναλης». Εφημερίδα Λήμνος, 27-10-1935.

Ήταν Οχτώβρης του 1935, τότε που ο μοναρχικός Κονδύλης κηρύσσει τη δικτατορία του. Μέσα σε λίγες μέρες, πάνω από 1000 κομμουνιστές, αντιμοναρχικοί και δημοκρατικοί πολίτες συλλαμβάνονται.  Ανάμεσά τους, ο δάσκαλος Γληνός και ο Κ. Βάρναλης. Πιάνονται στις 16 του μήνα και για 10 μέρες κρατούνται σε μουχλιασμένο κελί στο Μεταγωγών.

Στη συνέχεια από τον Πειραιά, με το πλοίο ‘’Αρντένα’’, μεταφέρονται στη Μυτιλήνη κι από κει μ’ ένα καρυδότσοφλο  που εκτελεί την ‘’άγονη γραμμή’’ το ‘’Μαρία Λ’’, αποβιβάζονται στο ‘’τοπόσημο του διχασμού’’ , τον Άη-Στράτη, σύμφωνα με το ιδιόλεκτο του prime Minister, κιου Κ. Μητσοτάκη. Ο οποίος το εκφώνησε πριν από λίγες μέρες, ανήμερα των Θεοφανείων, στις 6 του Γενάρη, από την προκυμαία εκείνου του ‘’διχαστικού τοποσήμου’’.

Είναι γνωστό, ότι ανάλογα ‘’τοπόσημα διχασμού’’ λειτούργησαν πολλά στα διάσπαρτα νησιά του αρχιπελάγους. ‘Όπως στη Γυάρο, στο Μακρονήσι, στη Νικαριά, στη Φολέγανδρο, στην Ίο, στη Μήλο, στη Λήμνο, στην Ανάφη, στη Λέρο και αλλού.

Ίσως και να μη γνωρίζει ο ‘’Βενιζελοθρεμμένος’’ κιος πρωθυπουργός, ότι οι συλλήψεις του βασιλόφρονα Κονδύλη, εκείνη την εποχή, ήταν προληπτικές ενόψει του δημοψηφίσματος. Ότι συλλάμβανε και εξόριζε ‘’βενιζελοκομμουνιστές’’, όπως έγραφαν οι τότε μοναρχικές εφημερίδες.

Εκείνη η πρώτη αποίκηση του Άη-Στάτη, πολύ σύντομα άνοιξε και διευρύνθηκε και χώρεσε πολλούς ‘’διχαστικούς’’ στα χρόνια της δικτατορίας του Μεταξά που επακολούθησε. Ένας από τους πολλούς ΄΄φιλοξενούμενους’’ και ο βουλευτής Β. Βαρβέρης, αργότερα ακροναυπλιώτης, που παραδομένος από τις Ελληνικές αρχές στους καταχτητές, εκτελείται στο Χαϊδάρι το 1943.

Ένας άλλος ‘’φιλοξενούμενος’’σ’ εκείνο το ‘’διχαστικό τοπόσημο’’ του Άη-Στράτη, εκείνης της πρώτης περιόδου, ο Μυτιληνιός ποιητής, δικηγόρος και δημοσιογράφος Τάκης Κοντός, που με το ψευδώνυμο ‘’Στάρκος’’, δημοσιεύει στο Ριζοσπάστη το χρονικό της εξορίας σε συνέχειες. Αναφέρει πολλά ονόματα εξόριστων, ανάμεσά τους και του Κ. Κολιγιάννη, μετέπειτα γενικού γραμματέα του ΚΚΕ.

‘’Τα συνεργεία δουλεύανε. Στο τσαγκαράδικο ο Γκιόκας, ο Συρίγος, ο Κολιγιάννης δούλευαν ακατάπαυστα, ανάμεσα σε μια στοίβα παλιοπάπουτσα. Είμαστε εκατόν είκοσι άντρες και οι περισσότεροι είμαστε ξυπόλυτοι.’’ [ Ριζοσπάστης 10-1-1936 ].

Μέχρι το τέλος του 1935, οι ‘’διχαστικοί’’ εξόριστοι του νησιού φτάνουν τους 160. Αρχές Δεκέμβρη, πολλοί ξεκινούν απεργία πείνας και ταυτόχρονα 19 διανοούμενοι και καλλιτέχνες της εποχής αποστέλλουν επιστολή διαμαρτυρίας στον τύπο για την παρατεινόμενη ‘’άνευ ουδεμιάς κατηγορίας’’ κράτησης. Ανάμεσα στις υπογραφές, οι Γληνός, Βάρναλης, Δημησιάνος, Σιγανός, Χρ. Αγγελόπουλος, Ηλ. Κεφαλίδης, Π. Μαυρομάτης, Απ. Ρούσσος, Αντ. Στρατηγόπουλος.

Την περίοδο της μεταξικής δικτατορίας ο αριθμός των εξόριστων του Άη-Στράτη αυξάνεται. Δεν τους δίνεται χάρη ούτε κατά το ξέσπασμα του Ελληνο-Ιταλικού πολέμου του ’40, [ ενώ επίμονα ζητούν να σταλούν στο μέτωπο ], ούτε τον Απρίλη του ’41 που ξεκινά η κατοχή. Αντίθετα οι αρχές παραδίνουν 222 εξόριστους στο Γερμανό διοικητή Foltman, ο οποίος με τη φρουρά του καταλαμβάνει το νησί στις 28 του Απρίλη του ’41.

Τότε είναι που ξεκινά το μαρτύριο της πείνας για τους ‘’διχαστικούς’’ εξόριστους. Είναι αποτέλεσμα της τακτικής του νέου διορισμένου ανθυπασπιστή του στρατοπέδου Βουδικλάρη, που τους απαγορεύει να συναλλάσσονται με τους ντόπιους, όπως επιτρεπόταν μέχρι τότε. Έτσι η πείνα και η αρρώστια αρχίζουν να θερίζουν.

Κάτω από το ασήκωτο βάρος της ανάγκης και στέρεψης κάθε αντοχής, οι μισοί σχεδόν κάνουν ‘’δήλωση μετανοίας’’ και αφήνονται ελεύθεροι. Οι υπόλοιποι 120, περνούν το Γολγοθά της πείνας το φοβερό χειμώνα του ’41-’42. Σ’ ένα έρμαιο κτήριο [ που σήμερα ανακαινισμένο λειτουργεί σαν Μουσείο μνήμης ] πεθαίνουν από εξάντληση και πείνα 25.

Το Μάη του ’43 οι μισοί εναπομείναντες μεταφέρονται στο στρατόπεδο Π. Μελά στη Θεσσαλονίκη. Οι υπόλοιποι 60 που μένουν, τον Ιούνη του ’43, μ’ ένα εκπληκτικό τέχνασμα, αφοπλίζουν τη φρουρά και με καΐκι του ΕΛΑΝ περνάνε στη Χαλκιδική και από εκεί στην ενεργό Αντίσταση.

Μέχρι το τέλος του ’43, πάνω από 950 άτομα περνάνε από ‘κει σαν εξόριστοι. Τα χρόνια ’46-’47, εγκαινιάζεται η δεύτερη περίοδος με συνολικά 6.000 νέους ‘’διχαστικούς’’ επισκέπτες. Από το 1950 και ως το ’62, η τρίτη και τελευταία φουρνιά από 1800 τελευταίους Μακρονησιώτες και άλλους που φτάνουν τις 4.500. Το 1963, λήγει επίσημα ο ρόλος του ως ‘’τοπόσημο διχασμού’’, σύμφωνα με τον κ. πρωθυπουργό.

Στον Άη-Στράτη υπάρχει ακόμα ο ‘’θάλαμος Γληνού’’ και ο ‘’βράχος του Λένιν’’. Εκεί που συναντιόντουσαν οι εξόριστοι για να  μελετήσουν, να ακούσουν, να ανταλλάξουν και μερικές φορές και να λογομαχήσουν. Υπάρχει ακόμα η ‘’Λεωφόρος των μπολσεβίκων’’, ένας δρόμος που άνοιξαν με κασμάδες που  ενώνει το λιμάνι με την ‘’Τουλούμπα’’. Την ‘’Τουλούμπα’’, ένα πηγάδι που έσκαψαν οι ‘’διχαστικοί’’, που μέχρι σήμερα υδρεύει τον άνυδρο τόπο.

Εκεί ο Μ. Κατράκης, ο Τζαβαλάς Καρούσος, ο Γιώργος Γληνός και πλήθος άλλων καλλιτεχνών, δίδαξαν τη ‘’διχαστική’’ αρχαία τραγωδία και τον Σαίξπηρ. Εκεί το Νοέμβρη του 1950, ο Γ. Ρίτσος θα γράψει το ποίημα  ‘’Γράμμα στον Ζολιό- Κιουρί ‘’

‘’Βρισκόμαστε δω πέρα, κάπου τρεις χιλιάδες,

  άνθρωποι απλοί, δουλευτάδες, γραμματιζούμενοι

  με μια τρύπια κουβέρτα στον ώμο μας

  μ’ ένα κρεμμύδι, πέντε ελιές κ’ ένα

  ξεροκόμματο φως στο ταγάρι μας.’’

Άη-Σράτης, ένας θαλασσινός βράχος καταμεσής του Αιγαίου. Απάνω στο μάτι του Βοριά, βράχος αβύθιστος στη λήθη.

Όσοι πέρασαν από κει σήκωσαν στη ράχη τους αγκωνάρια από πονεμένα σπίτια. Για να χτίσουν εκείνο το σπίτι με τα πολλά παράθυρα τα φαρδιά. Εκείνα τα παράθυρα της Ανατολής, για να μη νυχτώνει από νωρίς η καρδιά των μανάδων. ‘’Ένα σπίτι ασβεστωμένο με τη βούρτσα του ήλιου’’, – όπως συμπληρώνει ο Ρίτσος.

Ένα τέτοιο ‘’διχαστικό τοπόσημο’’ χαλάλι!  Χαλάλι μια τέτοια εξορία. Κι ας επιμένουν κάποιοι, έστω και πρωθυπουργοί, να θυμούνται σήμερα με νοσταλγία μονάχα το διχαστικό βούρδουλα του χωροφύλακα. Θα υπάρχουν πάντα και οι άλλοι. Εκείνοι που και μέσα στην καταχνιά θα εξακολουθούν να ψιθυρίζουν τους στίχους του Βάρναλη.

‘’Μας σιδερωδέσανε τα χέρια

  και μας κλείσαν ολούθε μαλινχέρια.

  Μας μετρήσανε, κάπου εξηνταριά

  και μας ζυγιάσαν την ψυχή – βαριά!

  Μουδιάσανε σφιχτόδετα καιρό

  χέρι δεξί με χέρι αριστερό.

  Μουδιασμένο και τ’ άλλο μας που εκράτει

  βαλίτσα ή δέμα για τον Άη-Στράτη.

…Τυχερέ, κείνο τ’ άθλιο δειλινό

   σε δέσαν με το δάσκαλο Γληνό…’’

 

0ΥποστηρικτέςΚάντε Like

ΤΕΛΕΥΤΑΙΑ ΑΡΘΡΑ ΑΠΟ ΣΥΝΤΑΚΤΗ

ΠΡΟΣΦΑΤΑ ΑΡΘΡΑ

ΔΗΜΟΦΙΛΗ