Στην εποχή των μνημονίων, στην εποχή της κυβέρνησης ΣΥΡΙΖΑ ΑΝΕΛ πωλούνται τα πάντα: Οι υποδομές, τα κοινωνικά αγαθά, η γη, το νερό κι ο αέρας. Θα ήταν παράξενο, ειδικά σε μια χώρα όπως η Ελλάδα να έμεναν έξω από αυτήν τη διαδικασία και τα μνημεία, η πολιτιστική κληρονομιά γενικότερα.

              Λόγω δε του ιδιαίτερου χαρακτήρα του τομέα, η προσπάθεια προσλαμβάνει εντονότερα ιδεολογικά χαρακτηριστικά, τόσο από τη μεριά όσων προωθούν τη λογικής της «αγοράς» όσο και από την πλευρά όσων αντιστέκονται και αντιτάσσουν μια διαφορετική λογική.

              Η σύγκρουση αυτή συχνά χάνεται από τα μάτια μας καθώς η οικονομική, πολιτική και διεθνής επικαιρότητα είναι καταιγιστική, με δεδομένο όμως πως το πεδίο του πολιτισμού αποτελεί κορυφαίο παράγοντα διαμόρφωσης της συνείδησης αξίζει περισσότερης προσοχής.

              Η φράση «ο πολιτισμός είναι η βαριά βιομηχανία της Ελλάδας», που αποδίδεται στη Μελίνα Μερκούρη κατά τη θητεία της στο υπουργείο Πολιτισμού τη δεκαετία του ’80, συνοψίζει εμφατικά την, αρχικά δειλή και στη συνέχεια καλπάζουσα, στροφή στην αντιμετώπιση των μνημείων από δημόσια αγαθά σε εν δυνάμει αντικείμενα «αξιοποίησης», με όρους κερδοφορίας. Γι’ αυτό και επαναλαμβάνεται έκτοτε μονότονα από κάθε λογής επίδοξους εκσυγχρονιστές και αναμορφωτές της χώρας, που αναλαμβάνουν να εισαγάγουν ιδιωτικοοικονομικά κριτήρια στον τομέα της διαχείρισης των μνημείων.

            Ανάμεσά τους, ξεχωριστή θέση κατέχει ο πάλαι ποτέ υπουργός των κυβερνήσεων του ΠΑΣΟΚ Σταύρος Μπένος, ιδρυτής και επικεφαλής της «κίνησης πολιτών Διάζωμα», που, όπως διακηρύσσει, οραματίζεται να «ανοίξει μια αγκαλιά για την προστασία των αρχαίων θεάτρων, αυτού του κορυφαίου επιτεύγματος της αρχαίας ελληνικής αρχιτεκτονικής», να τα αναδείξει και να τα εντάξει στην καθημερινότητα των πολιτών.

            Πίσω, ωστόσο, από τις «ευγενείς» φιλοδοξίες και τις επικοινωνιακές πομφόλυγες, δύσκολα κρύβεται η προσπάθεια διασύνδεσης αρχαιολογικών χώρων και μνημείων με την επιχειρηματικότητα και εμπλοκής στο αρχαιολογικό έργο φορέων που παρουσιάζονται ως επίδοξοι διαχειριστές σχετικών κονδυλίων. Άλλωστε, ο Στ. Μπένος ουδέποτε έκρυψε ότι αντιμετωπίζει τον πολιτισμό «ως οικονομικό μέγεθος και επένδυση που συμβάλλει στην ανάπτυξη του τόπου».

           Στην προσπάθειά του αυτή, το Διάζωμα έχει και τώρα σημαντικούς συμμάχους. Η Κεντρική Ένωση Δήμων Ελλάδας (ΚΕΔΕ) οργάνωσε στις 16/2/2017 συνεδρίαση με θέμα «Συνάντηση με τον Σταύρο Μπένο – Πρόεδρο του Σωματείου “Διάζωμα” και στελέχη του για συνεργασία δράσεων στον τομέα του Πολιτισμού, εν όψει του Νέου ΕΣΠΑ (ΣΕΣ 2014- 2020)», χωρίς την παρουσία του υπουργού Πολιτισμού! Αυτό δεν ενόχλησε καθόλου την ηγεσία του: ο Στ. Μπένος εμφανίζεται σε κάθε ευκαιρία πλάι στην υπουργό Λυδία Κονιόρδου, που δεν κρύβει τον θαυμασμό της για τον «φωτεινό φάρο», όπως ονομάζει τον επικεφαλής του Διαζώματος. 

          Το πιο πρόσφατο (και πιο επικίνδυνο) παράδειγμα αυτής της ιδιόμορφης «διαρχίας» είναι η συνάντηση της υπουργού Πολιτισμού με την Περιφερειάρχη Βορείου Αιγαίου για θέματα του ΕΣΠΑ Πολιτισμού, όπου η Λ. Κονιόρδου συνοδευόταν από τον Στ. Μπένο, δίνοντας πλέον και το «επίσημο» μήνυμα ότι η πολιτική του υπουργείου δεν σχεδιάζεται από τις υπηρεσίες του, αλλά από άλλους…

            Τελευταία, η δράση του «Διαζώματος» απασχολεί ολοένα και συχνότερα την πολιτιστική ειδησεογραφία, ιδιαίτερα εντύπων και ιστοσελίδων του νεοφιλελεύθερου μνημονιακού χώρου, καθώς ο πρόεδρος του διατρέχει τη χώρα και σε συσκέψεις με περιφερειάρχες, δημάρχους και τοπικούς παράγοντες, παρουσιάζει μεγαλεπήβολα σχέδια και προτάσεις για Πολιτιστικές Διαδρομές, για επίσπευση ανασκαφών και αναστηλώσεων, για δημιουργία Αρχαιολογικών Πάρκων, για πολιτιστικά τουριστικά προϊόντα που θα τονώσουν τις τοπικές οικονομίες.

            Την ίδια ώρα, το φως της δημοσιότητας βλέπουν και οι καταγγελίες πως στην πραγματικότητα το «Διάζωμα», με τη συναίνεση τόσο της πρώην (ΝΔ – ΠΑΣΟΚ) όσο και της νυν (ΣΥΡΙΖΑ – ΑΝΕΛ) πολιτικής ηγεσίας του υπουργείου Πολιτισμού και μέρους του στελεχιακού δυναμικού του, εισηγείται και κατευθύνει κρατικές και ευρωπαϊκές επενδύσεις εκατομμυρίων ευρώ, επιβάλλοντας πολιτικές στον τομέα της πολιτιστικής διαχείρισης και λειτουργώντας ως πολιορκητικός κριός εμπλοκής στο έργο της Αρχαιολογικής Υπηρεσίας τρίτων (ιδιωτών, εταιριών, επιχειρηματικών ομίλων).

            Η κατεύθυνση αυτή, της εμπορευματοποίησης των μνημείων και της εμπλοκής ιδιωτών στην πολιτιστική διαχείριση, δεν θα έπρεπε να μας ξαφνιάζει. Εγγράφεται στο πλαίσιο της πολιτικής που έχει ήδη δρομολογηθεί στις χώρες τις Ευρωπαϊκής Ένωσης από τη δεκαετία του ’80, αποτυπώνεται στις ευρωπαϊκές Συνθήκες και Στρατηγικές και υλοποιείται μέσα από τις προτεραιότητες και τους άξονες των χρηματοδοτικών προγραμμάτων ΕΣΠΑ για τον πολιτισμό.

            Στην ελληνική περίπτωση, η επιτυχία του εγχειρήματος είχε ως βασική προϋπόθεση τη βαθμιαία αποδυνάμωση της Αρχαιολογικής Υπηρεσίας, μέσα από την ίδρυση ποικιλώνυμων δημόσιων οργανισμών και εταιριών στο όνομα της ευελιξίας, τη συρρίκνωση των δομών της, την αποψίλωσή της από προσωπικό και πόρους, τη θεσμική της υποβάθμιση και εν τέλει την απαξίωσή της.

            Η διαδικασία αυτή, που επιταχύνθηκε στα χρόνια της μνημονιακής λαίλαπας και βρίσκεται σε πλήρη εξέλιξη, εντάσσεται στο ευρύτερο σχέδιο που αξιοποιεί εργαλειακά την κρίση χρέους για να πετύχει, μεταξύ άλλων, τη διάλυση του δημόσιου τομέα, τη λεηλασία του δημόσιου πλούτου, την εξαφάνιση κάθε έννοιας δημόσιου αγαθού, την εκχώρηση δημόσιου χώρου στο ιδιωτικό κεφάλαιο. Από την άποψη αυτή, δεν είναι καθόλου τυχαία η – μέσα στην τελευταία κρίσιμη 8ετία – άνθιση του «Διαζώματος» που εμφανίζεται ως ο «από μηχανής θεός», υποτίθεται για να συνδράμει το πτωχό κι ανίκανο(;) Δημόσιο, να σώσει τα μνημεία και να τα αποδώσει δήθεν στην κοινωνία.

         Η σύγκρουση με τα κάθε λογής …Διαζώματα και τις πολιτικές που τα γεννούν και τα παρουσιάζουν ως αναγκαία είναι αναπόφευκτη, για όσους και όσες επιμένουμε στην υπεράσπιση των μνημείων ως δημόσιων αγαθών, όχι από τη θέση μιας ιδεολογικής εμμονής ή μιας ρομαντικής λατρείας των …ερειπίων, αλλά από την πλευρά της υπεράσπισης των ίδιων των μνημείων ως μνημονικών τόπων για την ανασυγκρότηση της συλλογικής μνήμης των σημερινών κοινωνικών υποκειμένων.

Βλ. τα παρακάτω:

–ΔΙΑΖΩΜΑ: κρυφές και φανερές διαδρομές για την ιδιωτικοποίηση του πολιτισμού

–Ο «αναγκαίος» κ. Μπένος και το ΔΙΑΖΩΜΑ. Μια οφειλόμενη απάντηση και μερικά νέα ερωτήματα

-Ψήφισμα της Γενικής Συνέλευσης του ΣΕΑ για τη δράση του σωματείου “Διάζωμα”, 27/3/2017 http://www.sea.org.gr/details.php?id=626 )