Με αφορμή το κατέβασμα μίας παράστασης, το Εθνικό Θέατρο έγινε πραγματικά διάφανο και διακρίναμε βασικές του αδυναμίες. Απαγορεύοντάς την, έδειξε την ανικανότητά του να υποστηρίξει τις ίδιες του τις καλλιτεχνικές επιλογές.
Now there’s a list of catalysts that hold the heart at bay.
They grip the mind and sap the soul and feed on your dismay.
And I never understood why you can’t see the world this way.
The lines are drawn at the break of dawn; there’s nothing to dismay.
Bad Religion, Nothing to Dismay
Παλιότερα, ο κόσμος πήγαινε σε θεάματα κι όταν δεν του άρεσαν πέταγε ντομάτες και γιούχαρε. Στις μέρες μας, οι ντομάτες είναι πια ακριβές, οπότε δεν τις πετάμε εύκολα, άρα μένει μόνο το γιουχάρισμα. Την επομένη, λοιπόν, της απαγόρευσης της παράστασης «Ισορροπία του Nash», o θίασος μίας άλλης παραγωγής του Εθνικού, «Ο Βίος του Γαλιλαίου» του Μπέρτολτ Μπρεχτ, πριν την έναρξη, διάβασε κείμενο διαμαρτυρίας σχετικό με τη λογοκριτική απόφαση της διεύθυνσης του θεάτρου. Ένας μικρός αριθμός θεατών (λιγότεροι από δέκα) επιχείρησαν να αποδοκιμάσουν τους ηθοποιούς γιουχάροντάς τους, απαιτώντας να ξεκινήσει η παράσταση χωρίς να ακουστεί η δήλωση διαμαρτυρίας. Τότε όμως, όλο το υπόλοιπο κοινό, υπερασπιζόμενο το δικαίωμα της έκφρασης του θιάσου, χειροκροτώντας, κάλυπτε τις φωνές των «αγανακτισμένων» θεατών όποτε πήγαιναν να διαμαρτυρηθούν. Το παραπάνω στιγμιότυπο αποτελεί παράδειγμα μιας ζωντανής διαδικασίας, που αντιστοιχεί απόλυτα στους όρους συνεύρεσης που διέπουν τη θεατρική πράξη. Δείχνει περίτρανα το πώς επέρχεται η φυσική ισορροπία μεταξύ αντίθετων απόψεων, όταν υπάρχουν οι κατάλληλες συνθήκες.
Όσον αφορά στην οικονομική δραστηριότητα των κρατικών φορέων, ξέρουμε πως για την εξασφάλιση της εύρυθμης λειτουργίας, της διαφάνειας και της σωστής διαχείρισης του δημόσιου χρήματος, υπάρχουν η Διαύγεια και οι λοιπές ελεγκτικές κρατικές διαδικασίες. Τι γίνεται όμως με το καλλιτεχνικό έργο ενός κρατικού πολιτιστικού φορέα όπως το Εθνικό Θέατρο; Επιτρέπεται κι αν ναι, μέσω ποιας διαδικασίας μπορεί ο πολίτης να αρθρώσει λόγο και να ασκήσει το δικαίωμα της κριτικής απέναντι στις καλλιτεχνικές προτάσεις τέτοιων φορέων; Το Εθνικό Θέατρο είναι ένας Δημόσιος φορέας και ως τέτοιος οφείλει να λογοδοτεί στους πολίτες της χώρας, οι οποίοι εξασφαλίζουν τη λειτουργία του μέσω της φορολογίας. Και ο κάθε πολίτης όμως καλείται να λογοδοτήσει με τη σειρά του στους υπόλοιπους θεατές και συμπολίτες του. Ο χώρος για άμεση κριτική μπορεί να υπάρξει όταν διατηρείται ο Δημόσιος χαρακτήρας του θεάτρου, όταν η ίδια η παράσταση λειτουργεί ως πεδίο ζυμώσεων.
Με αφορμή λοιπόν το κατέβασμα μίας παράστασης, το Εθνικό Θέατρο έγινε πραγματικά διάφανο και διακρίναμε βασικές του αδυναμίες. Απαγορεύοντάς την, έδειξε την ανικανότητά του να υποστηρίξει τις ίδιες του τις καλλιτεχνικές επιλογές, καταλύοντας έτσι τον παραπάνω χώρο δημόσιου διαλόγου. Ούτε ο καλλιτεχνικός διευθυντής του θεάτρου, και ακόμα περισσότερο το δίδυμο των νεαρών καλλιτεχνικών υπεύθυνων της Πειραματικής Σκηνής, κατάφεραν να σταθούν στο ύψος των περιστάσεων. Αντί να δημοσιοποιήσουν το ζήτημα, να καλέσουν για υπεράσπιση της ελευθερίας του θεάτρου, επέλεξαν να κινηθούν σε μία γκρίζα ζώνη προσπαθώντας να συμβιβάσουν ψήγματα αντίδρασης με τη συναίνεση στην απόφαση του κατεβάσματος. Η ίδια στάση χρωμάτισε και τη χθεσινή συγκέντρωση στο REX, αφήνοντας μια πικρή γεύση στα στόματα πολλών. Το ότι η τελευταία παράσταση έλαβε χώρα δεν αποτελεί παρά μια ελάχιστη πύρρειο νίκη, μπροστά στα ζητήματα που εγείρει η κατάσταση.
Η δυναμική άρνηση στο κατέβασμα θα έφερνε κατευθείαν στο τραπέζι όλα τα καίρια ερωτήματα που τίθενται. Ποιος αποφασίζει τελικά ποιες παραστάσεις παίζονται στο Εθνικό Θέατρο; Από πού προήλθε η αρνητική κριτική και οι αφόρητες πιέσεις; Γιατί ούτε συγκεντρώσεις, ούτε διαμαρτυρίες διαρκείας είδαμε, όπως σε άλλες περιπτώσεις του παρελθόντος (αν υπήρξαν απειλές κατά συντελεστών ή στελεχών του φορέα, τότε αυτό αφορά άμεσα τη δικαιοσύνη και θα έπρεπε να ξεκινήσει μία άλλη διαδικασία, ανεξάρτητη με το καλλιτεχνικό έργο). Μήπως τελικά δεν είναι οι πολίτες που ζήτησαν να σταματήσει το συγκεκριμένο θέαμα; Έχει η καλλιτεχνική διεύθυνση επίγνωση των μελλοντικών επιπτώσεων της άνευ όρων παράδοσης σε μία τέτοια λογοκριτική απόφαση; Αν κατέβηκε τόσο εύκολα μία παράσταση, πόσο δύσκολα θα ανέβει μία επόμενη, μετά από τέτοιο προηγούμενο;
Ο καλλιτεχνικός κόσμος γνωρίζει καλά πως οι επιλογές του Εθνικού Θεάτρου καθορίζουν σε σημαντικό βαθμό την εγχώρια θεατρική δημιουργία σε πολλά επίπεδα. Ξεκινώντας από τις βάσεις που θέτει για το εργασιακό καθεστώς (μισθοί, ώρες εργασίας) μέχρι και τον καλλιτεχνικό προγραμματισμό, η πολιτική του έχει αντίκτυπο σε όλη την ελληνική παραγωγή. Τι θα συμβεί τώρα που το προπύργιο της δημόσιας θεατρικής δημιουργίας άρχισε να λογοκρίνεται από ιδιωτικούς εξωτερικούς παράγοντες;
Και κάτι τελευταίο. Όταν κάθεσαι κάτω από τα φώτα, το κοινό περιμένει να παίξεις και σε στιγμές σημαντικές, συμβολικές, όπως αυτή πρέπει να παίξεις. Το πολιτικό θέατρο δεν είναι ένα είδος θεάτρου με το οποίο κάποιος επιλέγει να ασχοληθεί. Το θέατρο είναι πολιτική πράξη εξ ορισμού. Εμείς το μόνο που έχουμε να κάνουμε, είναι να προσπαθούμε να σταθούμε στο ύψος του όρου «πολιτικό». Όλοι μαζί. Καλλιτέχνες, Κοινό. Όλοι Πολίτες. Μόνο έτσι θα καταλάβουμε πως δεν υπάρχει τίποτα να φοβηθούμε και να τραβήξουμε μια και καλή τις γραμμές που χρειάζεται για να μην υπάρξει επόμενη φορά.
ΣΠΥΡΟΣ ΑΝΔΡΕΟΠΟΥΛΟΣ
