Ως γνωστόν, τα βιβλία (η ανάγνωσή τους) είναι μια συναρπαστική περιπέτεια, όχι ένα ασφαλές καταφύγιο, αλλά οπωσδήποτε ένας τρόπος για να ξαναδείς την πραγματικότητα και τις δυσκολίες της. Δεν είναι μια αναζήτηση παρηγοριάς, όσο κι αν αυτό ισχύει, αλλά μια έρευνα του προσδοκώμενου. Η ζωή όπως είναι στην ουσία, η ζωή όπως έπρεπε να είναι, η ζωή όπως θέλεις να γίνει. Δηλαδή, άξια να τη βιώσεις.
Συνεπώς, διαβάζοντας βιβλία χάνεις επ’ ολίγον την επαφή σου με την καθημερινότητα αλλά ανακτάς την επαφή σου με το πραγματικό, ως σύνολο. Με αυτό το κριτήριο ξεχώρισα κάποια βιβλία του 2017 και λέω να μοιραστώ με όσους αναζητούν την ίδια πορεία.
1. Μπουρχάν Σονμέζ, Ιστανμπούλ, Ιστανμπούλ (εκδ. Καστανιώτη, μετάφραση: Θάνου Ζαραγκάλη).
Δέκα μέρες στα υπόγεια κελιά των φυλακών της Ιστανμπούλ, όπου τέσσερεις κρατούμενοι που υφίστανται σκληρά βασανιστήρια, περιγράφουν ιστορίες από τη ζωή, τη δική τους και των άλλων, μιμούμενοι, κατά έναν άλλο τρόπο το Δεκαήμερο του Βοκάκιου. Σπάνια, μέσα από το κλειστό περιβάλλον μιας φυλακής βγαίνουν τόσα πουλιά και εικόνες, τόση χαρά ζωής και δημιουργίας. Σαν οι άνθρωποι να βρίσκουν τον εαυτό τους και να ανακτούν την αίσθηση της πραγματικότητας ακριβώς μέσα στο μπουντρούμι. Δεν αποθεώνει τη φυλακή, αποθεώνει τους ανθρώπους που μπορούν να κάνουν τη φυλακή να μοιάζει με ανοιχτό τοπίο. Οι κρατούμενοι, μέσα στα αίματα και τους παγωμένους τοίχους, περιγράφουν μια ζωή όπως είναι κι όπως έπρεπε να γίνει. Με ρεαλισμό και δύναμη.
«Εγώ ήμουν ο κουρέας, εκείνη η γυναίκα μου η Μαζιχέρ. Όταν ερχόμαστε δίπλα – δίπλα χωρούσαμε στην ίδια τη σκιά. Διαβάζαμε ποιήματα που μας συνέδεαν. Χάρη στην ποίηση μέσα από τις γλώσσες φτιάχναμε μια δική μας γλώσσα. Συνεννοούμαστε μ’ εκείνη τη γλώσσα που δεν την ήξερε κανείς, χαιρόμαστε, αγαπιόμαστε… Όμως ο χρόνος δεν επέτρεψε στη γλώσσα μας να ριζώσει, να δέσει με το χώμα. Αμείλικτος ο χρόνος. Όταν η Μάζιχερ μ’ εγκατέλειψε, αναζήτησα πρώτα όχι εκείνη, αλλά το ποίημα των ποιημάτων», λέει ο κουρέας σε μια από τις ιστορίες.
2. Αντρέι Μπιέλυ, Πετρούπολη (σε δύο εκδόσεις, η μία από τις εκδόσεις Αντίποδες σε μετάφραση Ελένης Μπακοπούλου και η δεύτερη από τις εκδόσεις Κίχλη σε μετάφραση Σταυρούλας Αργυροπούλου).
Όπως το λέει και ο τίτλος, πρωταγωνιστής και σε αυτό το μυθιστόρημα είναι μια πόλη, ιδιαίτερα φορτισμένη ιστορικά και συναισθηματικά, σήμερα ακόμα περισσότερο από τότε που γράφτηκε. Το έργο εκδόθηκε στη Ρωσία για πρώτη φορά το 1913-14 και θεωρείται πως πρόκειται για το πιο χαρακτηριστικό δείγμα του ρώσικου μοντερνισμού. Ο Βλ. Ναμπόκοφ το κατατάσσει στα καλύτερα έργα της παγκόσμιας λογοτεχνίας μαζί με τον Οδυσσέα του Τζόις, τη Μεταμόρφωση του Κάφκα και το πρώτο μισό από Αναζητώντας το χαμένο καιρό του Προύστ.
Το έργο περιγράφει την Πετρούπολη λίγο πριν ξεσπάσει η επανάσταση του 1905. Ανθρώπους και πόλη σε μια ενότητα που δεν ξεχωρίζεις ποιος υποβάλλει πoιόν. Ο χώρος και οι άνθρωποι στη διαρκή τους αλληλεπίδραση και αλληλεξάρτηση.
Είναι ένας τρόπος για να καταλάβεις καλύτερα την εποχή και τη χώρα. Να καταλάβεις καλύτερα τα χαρακτηριστικά και την ιδιαιτερότητα της επανάστασης του 1905, αλλά και εκείνες του 1917.
3. Ντέιβιντ Χάρβεϊ, Δρόμοι και τρόποι του κόσμου, καπιταλισμός-χώρος-τόποι (εκδ. angelus novus, μετ. Γιάννης Βογιατζής).
Ο συγγραφέας είναι ένα οικείο πρόσωπο, με συχνές επισκέψεις και παρουσιάσεις στην Ελλάδα. Το βιβλίο αυτό περιέχει μερικά καινούργια κείμενα, αλλά και πολλά παλιότερα, συνεπώς οι αναγνώστες του Χάρβεϊ θα βρουν εδώ κάποια πράγματα που έχουν ξανασυναντήσει. Όμως συνιστούν μια νέα ενότητα, όπως παρατίθενται στο βιβλίο, το οποίο έχει στόχο να δώσει την εικόνα του σύγχρονου καπιταλισμού. Αν μπορούσα να ξεχωρίσω θα αναδείκνυα τρία κεφάλαια, για διαφορετικούς λόγους το καθένα. Το κεφάλαιο «Ο “νέο” ιμπεριαλισμός», όπου αναπτύσσει την θεωρία για τη συσσώρευση κεφαλαίου μέσω της υφαρπαγής και εκείνο που τιτλοφορείται «Ο καπιταλισμός εξελίσσεται». Και τα δυο αυτά δίνουν πολύ χαρακτηριστικές εικόνες των τάσεων του κεφαλαίου σήμερα, πολύτιμα στοιχεία γνώσης χρήσιμα για όσους «σχεδιάζουν» να ανατρέψουν τον καπιταλισμό. Το τρίτο είναι «Μνημείο και μύθος, η οικοδόμηση της Βασιλικής της Σακρέ Κερ». Πρόκειται φυσικά για τη εκκλησία της Μονμάρτρης, ένα από τα πλέον γνωστά αξιοθέατα του Παρισιού και τη ματωμένη ιστορία της. Κι αν το επιλέγω, είναι γιατί δίνει την άλλη διάσταση της ιστορίας μια πόλης και μας συνδέει με τα πιο πάνω μυθιστορήματα, στα οποία οι πόλεις παίζουν ρόλο πρωταγωνιστή στην αφήγηση.
