Μετά την πορεία της Πέμπτης για το προσφυγικό, μεγάλη όσο και αντιφατική, ίσως και κάπως αμήχανη, πάνω στην οποία βάραιναν αναπάντητα ερωτήματα, κυριαρχούσες λογικές, ένας ισχυρός ανθρωπισμός και μια απαίτηση ορθολογικών απαντήσεων, μια έρπουσα “κοινωνική συμπεριφορά” ως καθημερινός φασισμός – σε αυτή την σκούρα ατμόσφαιρα των ημερών, με τους πολεμικούς παιάνες να εφορμούν στα δελτία το 7, 8, 9, στα πρωινάδικα, μεσημεριανάδικα, τα νυχτερινά, να εισδύει ως σκοτεινή ανθρακόσκονη μέσα στους πνεύμονές μας, να γίνεται ιός, συνειδητά και συστηματικά μεταδιδόμενος…
Αμέσως μετά, λοιπόν, πήγαμε να δούμε στο θέατρο “Κιβωτός” την παράσταση του “Ρινόκερου” του Ιονέσκο.
Εν τω μεταξύ μας πρόλαβε η πληροφορία που ερχόταν από την Πάτρα πως ο μητροπολίτης συνιστούσε στους πιστούς, αφού πάρουν βέβαια τα σχετικά μέτρα, να συνεχίσουν να εκκλησιάζονται και να κοινωνάνε κανονικά, καθώς η ζωή όλων “ευρίσκεται στα χέρια του Θεού και … η ίαση και σωτηρία επιτυγχάνεται δια της επενεργείας της Θείας Χάριτος και της μετοχής μας στο Ποτήριον της Ζωής, όπου δίδεται ο ίδιος ο Κύριος εις βρώσιν και πόσιν τοις πιστοίς και εις ζωήν αιώνιον… Όποιος προσερχόμενος μετά φόβου Θεού, πίστεως καί αγάπης, κοινωνεί των Θείων καί Αχράντων Μυστηρίων λαμβάνει την ίασιν της ψυχής καί του σώματος καί την όντως Ζωή”. Κι άμα πεθάνεις είναι γιατί επέλεξε ο Κύριος πως ήρθε η ώρα, άρα γατί να παίρνει κανείς μέτρα; (η Εκκλησία στους μεγάλους λοιμούς του Μεσαίωνα που αφάνησαν πάνω από τους μισούς κατοίκους της Ευρώπης απαγόρευε την καύση των νεκρών, οι νεκροί ενταφιάζονταν, οι αρουραίοι έτρωγαν, η πανώλη μεταδιδόταν, ο Θεός επέλεγε…, καλή ώρα).
Και επί πλέον ο αρμόδιος για την επιδημία Εθνικός Οργανισμός Δημόσιας Υγείας απαντά επιστημονικά σε σχετική ερώτηση πως δια της “Θείας Κοινωνίας” δεν μεταδίδεται ο ιός (τι το θες το κουταλάκι; που θα τραγούδαγε κι ο Μητροπάνος).
Κατόπιν αυτών μπήκαμε στο αμφιθέατρο να δούμε την παράσταση, το “Ρινόκερο” (παρεμπιπτόντως, εξαιρετική!). Στη σκηνή εκτιλίσσονται πιο πραγματικές και ρεαλιστικές εικόνες και καταστάσεις από τις εκτός. Εκεί πάνω εμφανίζεται ένας ρινόκερος και, σταδιακά, κάτω από την επίδραση της αδιαφορίας, της ανοχής και της πνευματικής οκνηρίας, της συνήθειας και της “κοινής γνώμης”, το ρεύμα των ρινόκερων, που στην αρχή είναι μειοψηφικό, άρχισε να αλλοτριώνει έναν προς έναν τους ανθρώπους οι οποίοι σταδιακά προσχωρούν και μεταλλάσσονται στα απειλητικά θηλαστικά. Καθώς και οι αντιστεκόμενοι, ακόμη και ο έρωτας, δεν μπορούν παρά να υποκύψουν. Αφήνουν μόνο τον Μπερανζέ να διακηρύσσει την εμπιστοσύνη του στον ορθό λόγο, την ανθρώπινη φύση και την Ιστορία, διεκδικώντας και μένοντας “όρθιος”.
Ο Ιονέσκο εντάχθηκε, και με αυτό το έργο, στους συγγραφείς του θεάτρου του παραλόγου, όπως το ονόμασε ο ιστορικός και θεωρητικός Μάρτιν Έσλιν. Τέλος δεκαετίας του 1950 και αρχή του 1960, η εποχή όπου οι άνθρωποι αφού έκλεισαν όπως μπόρεσαν τις πληγές, γυρίζουν να αναζητήσουν τις αιτίες και τις πραγματικές πηγές του φασισμού. Ο Μπέκετ και ο Γκοντό του, ο Ιονέσκο και ο Ρινόκερος του, ο Ντίτερμαν, ο Αρραμπάλ, ο Πίντερ κατατάχθηκαν σε αυτή την κατηγορία, ως ερευνητές ενός φαινομένου της ανθρώπινης ζωής που, εκείνη την εποχή, ονομάστηκε παράλογο. Ο φασισμός που πήρε τη ναζιστική μορφή και η καθημερινή αναμέτρηση με μια ζωή που γίνεται παράλογη. Μέσω του θεάτρου ερευνάται και ταυτόχρονα εξορκίζεται το κοινωνικό και ανθρώπινο κακό.
Όταν τέλειωσε η παράσταση δεν είχα καν την ιδέα του παραλόγου για τα διαδραματιζόμενα εντός σκηνής. Σε αντίθεση με την εντύπωσή μου πριν κάμποσα χρόνια, το 1969, το 1970;, όταν ξαναείχα δει την παράσταση, δηλ. εν μέσω χούντας, και μάλιστα της πιο σκοτεινής περιόδου.
Και να η απόδειξη. Αμέσως μετά, δεν πρόλαβα να φτάσω στο πεζοδρόμιο και στάθηκε το ταξί να φύγουμε. Μέσα μας περίμεναν ρινόκεροι από τα ερτζιανά. Ρέκαζαν κατά μεταναστών και προσφύγων, μέσω ραδιοφωνικού Σκάϊ, μισές αλήθειες μισά ψέματα, οι ξένοι, οι εχθροί, πρόξενοι των κακών, ληστειών, ναρκωτικών, ασθενειών, ο ηρωικός ελληνικός στρατός, οι φύλακες των συνόρων, οι σπεύδοντες να συνδράμουν “πατριώτες”, η νίκη των ελληνικών χρωμάτων, η ΑΝΤΑΡΣΥΑ ως συνιστωσα του ΣΥΡΙΖΑ (!..), κοίταζα γύρω μου να δω πως σταδιακά αλλάζουν οι άνθρωποι σε ρινόκερους.
Ένιωσα τη μοναξιά του μόνου ανθρώπου στην παράσταση.
Παρηγοριέμαι ακόμα με την τέχνη.
“Παρ’ όλες τις σοφές παρατηρήσεις τόσων διακεκριμένων κριτών, ανάμεσα στον ήρωά μου και τους ανθρώπους, γίνεται μια επαφή που θα αποδείκνυε ότι αυτός ο μοναχικός άνθρωπος δεν είναι αποκομμένος από την ανθρώπινη περιπέτεια, αλλά ότι, αντίθετα, αποκομμένοι είναι οι σαστισμένοι ιδεολόγοι. Ρωτιέμαι αν δεν έβαλα το δάχτυλο στην ανοιχτή πληγή του σημερινού κόσμου, αν δεν άγγιξα μια αρρώστια που βασανίζει τους ανθρώπους, με διάφορες εκδηλώσεις, αλλά που είναι κατ’ αρχήν η ίδια”, γράφει ο Ιονέσκο στο βιβλίο του “Σημειώσεις και αντι-σημειώσεις”.
Εν τέλει, το απόσπασμα από τη Μαρία Νεφέλη του Οδ. Ελύτη, το οποίο επέλεξε προσφυώς ο σκηνοθέτης αντί σκηνοθετικού σημειώματος στο πρόγραμμα του έργου, είναι η απάντηση:
“Δυστυχείς εμπροσθοφυλακές και ανάστροφοι
οδηγοί των βαρέων αρμάτων τ’ ουρανού
ως και τα σύννεφα είναι ναρκοθετημένα
το νου σας: από μας η άνοιξη εξαρτάται.
Να ξαναδώσουμε στα πόδια μας το χώμα
Το πράσινο στο πράσινο
Τον άνθρωπο του Νεάντερταλ
στον ανθρωπο του Νεάντερταλ.
Δεν ωφελούν οι μυώνες
Θέλει αγάπη θηριώδη
Θέλει πήδημα τίγρισσας μες στις ιδέες.
Κάθε καιρός κι ο Τρωικός του πόλεμος”.
Έχετε σκεφτεί ποτέ τι χρωστάμε, τι χρωστάει ο κόσμος στον Έκτορα; Όχι στον Αχιλλέα, ούτε στους Ατρείδες, τον Αγαμέμνονα, το Μενέλαο, όχι στον Οδυσσέα. Όχι σ’ αυτούς που τραγουδήθηκαν. Αλλά στον ηττημένο υπερασπιστή της Τροίας, τον γιο του τραγικού Πρίαμου και της Εκάβης, τον αδελφό του Πάρη, τον κουνιάδο της ωραίας Ελένης,
